Vise-Ministru Fortalesimentu Institusionál Saúde, iha Ministério da Saúde (MS), José Magno dos Reis dehan, atu asegura ema husi moras la hadaet, presiza halo kontrola ba ema sira ne’ebé mak konsumu tabaku iha Timor-Leste.
“Ita hatene katak moras la hadaet sira hanesan kangru, kardiovaskular, diabetes no moras respiratóriu, moras hirak ne’e akontese barak liu mai husi konsumu tabaku, tanba ne’e mak ita hamutuk ho parte hotu tau hanoin hamutuk hodi kombate uza tabaku iha ita-nia rain,” hateten Vise-Ministru Reis.
Nia hatutan, moras hirak refere akontese, tanba impaktu bo’ot mai husi ema sira ne’ebé fuma tabaku nafatin.
“La’ós atu halakon total ema labele fuma ona, maibé ita halo atu oinsa ema sira ne’ebé fumador sira atu redús fuma iha fatin publiku nomós atu oinsa bele haree mos ba ema sira ne’ebé faan sigaru livre,” nia afirma.
Iha fatin hanesan, reprezentante OMS iha Timor-Leste Dr Arvind Mathur hateten, uza tabaku sai hanesan problema saúde públika iha Timor-Leste no ida ne’ebé mak presiza atu prevene.
“Maski uza tabaku maka fatór risku sira ne’ebé bele prevene, maibé sai nafatin perigu boot ba saúde públika, partikularmente entre ita-nia labarik sira no populasaun vulneravel sira,” nia dehan.
Nia hatutan, tuir dadus ne’ebé mak OMS fó-sai katak kada tinan ema barak 1000 mak mate tanba konsumu tabaku.
“Uza tabaku sai nafatin kauza mate ne’ebé bele prevene no sai hanesan motór prinsipál ba moras kardiovaskular, moras respiratóriu króniku, diabetes, no kankru, kauza ba ema hamutuk na’in 1000 mate kada tinan,” nia esplika.
Iha parte seluk, Diretór Aliansa Nasional Kontrolu Tabaku (DANKT), Sancho Belito Soares hateten, atu prevene tabaku iha rai-laran, governu tenke foti desizaun ida hodi deside presu tabaku nian.
“Ita hatene katak Timor-Leste ne’e ema barak mak komsumu tabaku, tanba folin tabaku iha ita-nia rain ne’e baratu tebes. Tanba ne’e ema hotu bele hola, tuir loos governu hanesan Ministeriu Saúde, Ministériu Komersiu Indústria no Ministériu Finansas tenke foti desizaun ida hodi hasae folin tabaku ne’e iha ita-nia rai,” nia dehan.
Nia hatutan, tau tiha regulamentu ida ba hodi kontrola tabaku, despois mak ajente sira ne’ebé mak toma konta ba kontrola tabaku halo fiskalizasaun bainhira hetan loja ruma la kumpre tenke multa.
