Hahú fulan Janeiru 2024 to’o agora tinan 2025, Sentru Saúde Rejionál Oe-Cusse (SSO) resjistu asu tata komunidade iha Oe-Cusse hamutuk na’in atus-rua-sia-nulu-resin-hitu (297), na’in lima-nulu-resin-tolu (53) pozitivu ba moras rabies (raiva), no inklui na’in-rua (2) mak lakon vida.
“Moras raibies [raiva] ne’e ita identifika primeru iha tinan kotuk 2024 iha Passabe. To’o mai agora moras ne’e sei nafatin iha, tanba ne’e ita nafatin kuidadu an hodi moras ne’e labele kontinua aumenta iha ita-nia rain,” dehan Vise-Diretór Rejional Saúde Oe-Cusse, Luis de Jesus Neno, iha Hotel Timor, Díli.
Nia dehan, ema sira ne’ebé mak hetan tata husi asu ne’e, hetan hotu tratamentu no rekupera, maibé na’in-2 mak hetan tratamentu tarde no ikus mate.
“Iha tinan kotuk to’o mai agora ami halo tratamentu ba ema ne’ebé hetan tata husi asu ne’e hamutuk na’in 297 husi total ne’e na’in 53 mak hetan tata husi asu no pozitivu ba moras rabies. Feto ida no mane ida mate, tanba ba halo tratamentu tarde, enkuantu ema na’in 244 hetan tata husi asu ne’ebé la pozitivu ba rabies,” nia afirma.
Nia dehan, meiu ne’ebé sira uza mak kontinua fahe informasaun ba to’o komunidade iha nivel suku.
“Ita nafatin fahe informasaun ba komunidade sira liuhusi meiu oioin hanesan, halo promosaun iha nivel suku, aldeia no bairu. Ami halo eventu kalan hanesan loke film no halo advokasia ba programa rabies ba lider komunitariu sira hodi servisu hamutuk atu bele prevene moras rabies iha Oe-Cusse,” nia deklara.
Iha fatin ketak, Diretora Diresaun Nasional Servisu de Veterinaria (DNSV) iha Ministériu Agrikultura Pekuaria Peska no Floresta (MAPPF) Joanita Bendita Jong hateten, ekipa veterinária hamutuk ho Ministériu Saúde kontinua servisu hamutuk hodi fahe informasaun ba komunidade sira oinsá atu prevene an husi moras rabies.
“Informasaun ne’ebé mak fahe ba komunidade sira mak vasina ba asu sira no animál seluk, no fahe informasaun kona-ba oinsá atu halo tratamentu bainhira asu tata. Asu tata karik, primeiru tenke fase lalais kanek ne’e ho bee depois kose sabaun. Depois tenke lori [asu] ba sentru saúde animal, atu nune’e bele halo teste asu ne’e iha virus ka la’e,” nia esplika.
Nia hatutan, bainhira asu ida tata mak la halo tratamentu, ida ne perigu ba saúde, hanesan tinan kotuk akontese ba komunidade balun lakohi ba tratamentu ikus mate.
“Komunidade balun ne’ebé hetan tata husi asu ne’e dalaruma lakohi halo tratamentu no ba sentru saúde animal, tanba sira hanoin katak ne’e di’ak hela. Maibé atu hatete katak bainhira asu tata ne’e nia kaben ne’e kontamina ona ho virus entaun infelismente vítima ida asu tata ne’e, nia positivu ona ba moras rabies. Hanesan iha tinan kotuk komunidade balun asu tata lakohi ba halo tratamentu ikus moras grave tiha mak ba la bele salva ona, tanba moras ne’e domina tiha ona iha ita-nia isin,” nia dehan.Nia husu ba komunidade sira, liuliu ba sira ne’ebé daudaun ne’e haki’ak animal hanesan asu atu tau nafatin atensaun ba asu atu nunee labele tata ema nomós tata nain rasik.
