Fator Prisipal Tolu Kontribui Numeru Kazu Oho Aan Aumenta

Ofisial Tekniku, iha Sekretariu Estadu Igualidade no Inkluzaun (SEII), Henrique da Silva informa iha tinan 2021, sira halo peskiza konaba kauza ema oho feto no feto tara aan iha munisipiu 12 inklui Rejiaun Administrativu Espesial Oecusse-Ambeno (RAEOA) rezultadu hatudu kauza prinsipal husi kazu sira ne’e mak problema presaun psikologia, ekonomia no sosial-kultural.

Nia dehan dalabarak feto sira deside oho aan tanba presaun psikologia ne’ebe makas, liu-liu ba feto foinsa’e sira isin rua mane laiha responsabilidade no hetan presaun makas husi familia no sosiedade. alende ne’e kazu balun problema ekonomia no kultura ne’ebe fo presaun makas hamosu violensia domestika iha uma laran to’o oho malu entre laen no fen, maibe dalabarak feto mak sai vitima.

“Kazu ne’ebe ita hetan suicidiu ne’e barak liu iha presaun psikologia tanba nia namuradu fo oan tiha, maibe la responsabiliza no dun malu katak laos nia oan. Depois ba familia mos la simu, entau fo presaun nafatin ba feto ne’e to’o ikus foti desizaun bele estraga bebe ou oho aan,” nia hateten nia hateten bainhira partisipa iha enkontru rede referral advokasia estratejiku iha salaun Delta Nova Comoro, Dili.

Nia hateten presiza planu ne’ebe diak no intrevensaun ne’ebe integradu atu halo prevensaun ba problema oho aan tanba numeru kazu aumenta ba beibeik.

Enkuantu, Adjuntu Unidade Polisia Vulneravel (VPU) Nasional, Ana de Jesus hateten iha kauza barak ne’ebe dudu ema ida halo desizaun hakotu nia iis rasik tanba iha kazu ne’ebe sira atende durante ne’e barak isin rua mane laiha, mane fo isin rua ema nia oan feto seidauk prontu tauk deside tara aan no problema ekonomia mos.

Nia fo ezemplu kazu ida ne’ebe akontese semana kotuk iha Dili, aman abandona hela inan isin rua ho kondisaun defisiente labele halo servisu tanba ne’e oan minoridade ida deside para eskola servisu ho ema hodi sustenta familia, maibe hetan presaun psikologia makas to’o ikus mai deside tara aan iha dapur nia tatis.

“Tanba sa deside tara aan balun tanba deit mane fo oan laiha nia sente familia bo’ot no familia moe dalan ikus tara aan, ba mane sira fo oan ba feto hatene katak feto nia familia barak nia tauk ema baku nia deside tara aan, ne’e mak kazu ne’ebe durante ne’e ami atende. Iha kazu balun krime, maibe balun nain rasik foti desizaun tara aan,” nia hateten.

Iha parte seluk, Xefe Seksaun Saúde Mental, iha Ministeriu da Saúde, Doutora Geovania Isabel Reis Carsino hateten ema hotu iha problema no preokupasaun moris, maibe sosiedade seidauk rekonhese problema sira ne’e hodi buka tulun atu prevene kondisaun ne’ebe mais grave.

Nia dehan konsekuensia husi ignoransia ne’e mak finalidade rona kazu oho aan, tara aan, oho malu no seluk tan.

“Problema saude mental ne’e importante tebes iha Timor-Leste, tanba kazu barak ita rona familia balun taa sira nia maluk no oho sira nia maluk. Ne’e problema mental,” nia hateten.

Nia hateten sira iha liña hotline 22123 atu fasilita sidadaun sira ne’ebe iha problema hakarak koalia bele liga atu koalia ho pesoal profesional sira hodi hetan akonselamentu no solusaun ba sira nia problema.