AHDMTL: Ema Ho Defisiensia Matan Barak Analfabeto

Diretur Exekutivu Organizasaun Asosiasaun Halibur Defisensia Matan Timor-Leste (AHDMTL), Gaspar Afonso hateten ema ho defisiensia matan barak mak oras ne’e moris iha analfabeto nia laran tanba sistema edukasaun seidauk fo dalan ba sira atu asesu ba edukasaun.

Nia dehan sira halo ona esforsu balun ho apoia husi parseru sira atu fo formasaun letra braille ba ema ho defisensia matan sira, maibe sei susar atu dezenvolve tanba limitasaun kondisaun sira hodi fasilita.

“Defisensia matan iha 14,828, sira ne’ebe eskola ne’e parese 1% deit. Hau hateten barak liu ne’e hela iha analfabeto nia laran tanba kondisaun no edukasaun timor mos seidauk fo dalan, maske artigu 59 konstituisaun dehan ema hotu iha direitu asesu ba edukasaun no hetan edukasaun ida diak ho kultura, maibe ema ho defisensia matan sei hetan dificuldade tanba manorin nain sira seidauk iha maneira no meus atu fo atendimentu ba ema ho defisiensia matan sira iha aula laran,” nia hateten via telephone.

Nia hateten governu aprova ona politika nasional edukasaun inkluzivu, maibe implementasaun la maximu tanba laiha invetimentu ne’ebe proprio ba asuntu inkluzaun nian hodi garantia asesbilidade ba ema ho defisiensia sira.

Nia informa dadus sensu populasaun tinan 2015, hatudu husi 1.3 milliaun habitantes, ema ho defisensia hamutuk 38,118. No populasaun ne’ebe moris iha analfabeto sei iha 25,769, ne’ebe numeru bo’ot mai mos husi ema ho defisiensia, liu-liu defisiensia matan.

Iha parte seluk, Diretur Executivu Asosiasaun HAK, Xisto dos Santos ejiji estado atu ratifika konvesaun internasional ba ema ho defisensia atu dudu governu implementa politika no programa sira hodi responde ba nesesidade ema ho defisiensia.

“Konvensaun ne’ebe estado Timor-Leste tenke ratifika, ne’e rekomendasaun desde Universal Periodic Review (UPR) tinan 10 liu ba kotuk ne’e timor hahu ona, maibe defaktu enfelizmente ita nia estado seidauk ratifika ida ne’e tanba ne’e mak merese lamentasaun sira ne’e ita tenke simu no asume husi ita nia belun sira defisensia matan,” nia hateten.

Nia dehan prinsipiu direitu humanu ne’e estado ba ema hotu, ne’ebe garantia ona iha konstituisaun RDTL no konsagra ona iha Objetivu Dezenvolvimentu Sustentavel (ODS) 2030, katak la husik ema ida iha kotuk.

Nia hateten ema hotu, liu-liu ukun nain sira tenke iha sensibilidade atu bele implementa politika no programa sira ne’ebe inkluzivu hodi asegura ema hotu iha asesu no goja sira nia direitu.