- Publika iha: 30 Janeiro 2024
Xefi Unidade Onkolojia, iha Hospital Nasionál Guido Valdares (HNGV), Doutor João Teodosio Amaral informa inisiu estabelesementu sentru iha fulan-maio tinan 2023, sira rejista ona kazu kankru hamutuk 1200 resin. No kankru ne’ebé komun mak kankru susun, kankru tiroid katak afeta ba kakorok, kankru kolorektal ka kankru te oan, no kankru ran ka chronic myelogenous leukemia.
Nia dehan husi total kazu ne’ebé relata maioria deteta iha faze stadiu avansadu, entau labele halo referal no atendimentu ne’ebé oferese mak kuidadu paleativus ne’ebé bele halo iha hospital no uma.
“Ami hahu ona halo tratamentu manitenamentu ba pasiente sira ne’ebé kompleta ona tratamentu faze intensivu iha Indonesia, Malaysia no Singapura. Agora dadaun pasiente na’in 21 mak halo hela tratamentu iha ne’e,” nia hateten iha servisu fatin Bidau, Dili.
Nia hateten tipu tratamentu ne’ebé sira oferese ba pasiente sira mak sona aimoruk husi soru no hemu aimoruk, ne’ebé pasiente balun kada semana tolu depende ba sira nia orario tratamentu.
Nia hatutan pasiente sira ne’ebé tenke halo tratamentu intensivu nafatin halo referal ba rai liur tanba sentru seiduak iha kapasidade atu halo iha rai laran, maibe sira ne’ebé tratamentu intensivu hotu on abele fila mai Timor halo kontinuasaun iha ne’e hodi redus kustu tratamentu iha rai liur.
Nia haktuir sira iha koperasaun ho hospital sira iha rai liur atu fornese medikamentu ba pasiente sira ne’ebé halo kontinuasaun tratamentu mantenamentu iha hospital nasionál.
Iha oportunidade ne’e nia dehan ekipa sentru onkolojia presiza tan apoio ekipamentu mediku esensial sira atu garantia funsionamentu sentru ho diak hodi fo atendimentu ba tipu tratamentu hotu.
Iha parte seluk, Reprejentante Organizasaun Saúde Mundial (OMS), Dr. Arvind Mathur hateten kankru serviks kontinua sai hanesan todan bo’ot ba Timor-Leste, ne’ebé afeta feto barak nia moris, liu-liu iha tinan 2019, feto nain 28 mak lakon vida ba moras ida ne’e no barak afeta maibe la relata.
Nia dehan estimasaun kada tinan kazu kankru serviks akontese ba feto nain 10 husi nain 100,000 iha Timor-Leste no feto nain 6 husi 100,000 mak mate tanba kankru serviks.
“Tendensia sira ne’ebé ita hare iha timor-leste hanesan ho tendensia sira ne’ebe observa ona iha mundu tomak, ho liu 85% husi ema sira ne’ebe afetadu mak joven feto, sira ne’ebe la hetan edukasaun naton no moris iha komunidade ne’ebe iha rekursu minimu ka kiak. Servisu rastreiu no tratamentu ne’ebe limitadu no dezafiu sira atu asesu ba servisu hira ne’e hamosu atrazu iha diagnostiku no tratamentu, ne’ebé rezulta kankru avansadu,” nia hateten
Nia hateten sira apoio ona Ministeriu Saúde estabelese ona fasilidade rua ba rastreiu kankru serviks no jestaun iha HNGV Dili no Ospital Tirilolo iha munisípiu Baucau. Sentru rua ne’e oferese servisu komprensivu inklui Inspesaun Vizual ho Asidu Asetiku (VIA), makina kolposkopia, no kapasidade atu halo prosedimentu ablasaun termal ba kankru sira iha faze inisiu no pre-kankru.
Nia hatutan Timor-Leste mos iha prosesu atu introdus teste HPV liu husi prosesu auto-amostragem (self-sampling) ne’ebe sei fo dalan ba feto sria hotu atu kolekta sira nia amostra iha sira nia uma rasik ka fatin ne’ebe sira sente konfortavel no seguru.
Nia haktuir Timor-Leste mos planu ona atu introdus vasina HPV iha tinan ida ne’e tanba kuaze kankru serviks hotu-hotu mai husi Human Papilloma Virus, entau vasina ne’e iha papel importante ba prevensaun moras ne’e. Entau tenke esforsu atu atinji kobertura vasina HPV 90%, 70% kobertura ba rastreiu no 90% asesu ba tratamentu.