- Publika iha: 30 Setembro 2016
Governu Timor-Leste sauda desizaun husi Komisaun Konsiliasaun ne’ebe hakarak atu kontinua prosesu konsiliasuan nian kona ba definisaun tasi ketan (fronteira maritima) iha tasi Timor nian.
Porta voz governu, Ministru Estadu Agio Pereira, hateten governu Timor-Leste konsidera ne’e desizaun ne’ebe pozitivu tebes.
“Prosesu ida ne’e reprezenta biban ida atu kria ezemplu ida ne’ebe diak iha ita nia regiaun,” nia hateten via komunikadu imprensa ne’ebe TDW asesu, foin lalais ne’e.
“Bainhira ita respeita komisaun no ninia rekomendasaun sira, ita tenke fo nafatin atensaun ba importansia hodi mantein relasuan ida ne’ebe diak ho ita nia vizinhu Australia.”
Entretantu Negosiator prinsipal Timor-Leste nian, Ministru Xanana Gusmao fo sauda ba komisariu hotu ba sira nia servisu ho kompetensia aas hodi rezumu Timor-Leste nian pozisaun.
“Hanesan luta ne’ebe ita halo sein hatene kole no ita terus maka’as ba ita nia independensia, ita sei la para to’o ita hetan ita nia direitu soberanu iha rai no iha tasi,” Gusmao hateten.
La simu ho desizaun ida ne’e, Australia foti kestaun ne’e no argumenta iha audiensia durante oras rua ho balun nia laran, iha fulan Agostu 2016, iha Tribunal Arbitrajen nian iha Haia, Olanda.
Komisaun sei kontinua nudar hateten ona iha aneksu V Konvensaun Nasoens Unidas kona ba direitu tasi nian (CNUDM), katak atu rona husi parte rua ne’e. Avalia sira nia reklamasaun no objesaun sira no halo proposta ba parte rua ne’e hodi hetan akordu amigavel ida.
Enkuantu Membru Parlamentu, Arao Noe Amaral hateten komisaun konsiliasuan ne’e harii bazea ba konkordansia husi nasaun rua (Timor-Leste ho Australia) no tuir lei internasional ne’ebe iha.
Maibe, nia preokupa tanba Australia komesa kestiona kona ba legalidade komisaun ne’e nian bainhira komisaun komesa atu foti desizaun.
“Ida ne’e la justu, se hanesan ne’e nusa la kestiona husi primeiru kedas harii komisaun ne’e,” nia kestiona.
“Australia la fair ho nia desizaun, se ita konkorda tiha forma komisaun konsiliasaun ne’e husi inisiu, depois ikus mai ita kontra fali, ne’e la justu.”
Maske nune’e, nia esperansa katak Timor-Leste sei manan iha konsiliasaun ne’e. “Sedu ou tarde, Timor sei manan, manan ita nia direitu, la’os tanba manan ema nia direitu, ne’e la’e,” nia esperansa.
Enkuantu Juvinal Dias Marcal, Prezidente Movimento Kontra Okupasaun Tasi Timor (MKOTT), husu atu rai rua ne’e respeita mekanismu tribunal nian no husik komisaun konsiliasaun hala’o nia knar ho independente.
“Ne’e mak dalan diak liu evita intervensaun politika atu halo presaun, atu desizaun ida ne’e bele mai ho baze ida ke forte liu husi faktus-faktus sira ne’ebe komisaun hetan husi prosesu julgamentu nian,” nia hateten.