- Publika iha: 05 Junho 2012
Lian ofisial ba Timor-Leste mak lian Tetun no Portugues ne’ebe garante iha Konstituisaun RDTL nian, maibe livrus ne’ebe durante ne’e sirkula iha eskola sira mesak ho lian Portugues hotu, enkuantu Tetun laiha.“Ita koalia kona ba oinsa mak ita atu promove ita nia kultura Timor, lian Tetun original kultura Timor ninian maibe ita nunka fortifika lian ne’e,” hateten Sekretariu Jeral Sindikatu Profesores Timor-Leste (SPTL), Francisco da Silva Fernandes, semana kotuk (16/05), iha Farol, Dili.
Maske livrus hotu ho lian Portugues 100 pursentu, maibe iha prosesu implementasaun la 100 pursentu. “Estudante Infantil sira ne’ebe aprende lian Portugues, dala barak sira halimar brinkerus sira konta deit lian Indonezia 1,2,3, e sira nunka mais atu koalia iha sira nia moris loron-loron, nunka konta ho Portugues,” SJ.SPTL Fernades duvida.
Nia hatutan, problema bo’ot ne’ebe mak durante ne’e profesor sira hasoru mak , profesor antigu sira hanorin ba estudante sira koalia lian Portugues direta deit ba estudante sira, e estudante sira nunka mais kompriende.
“Tanba ne’e mak ita fila-fali ba bazeia ba ita nia Konstituisaun Republika Demokratika de Timor-Leste iha ne’eba hateten, lian Tetun ho Portugues sai lian ofisial ba Timor, diak liu livru mos produs tuir buat ne’ebe konsagra ona iha Konstituisaun,” SJ.SPTL ne’e sujere.
Entertantu Deputadu Mario Viegas Carascalao sujere, tuir lolos Governu kria instituisaun linguistika ida atu dezenvolve lian Tetun .
“Tetun mos ita hare la’os Timor tomak koalia, pur ezemplu ema sira Fataluku sira ladun koalia, ema Makasae sira mos ladun koalia Tetun,”Carascalao dehan.
Nia hateten,Tetun presiza dezenvolve diak liutan tanba iha liafuan ruma ita presija Tetun la iha.
“Prujemplu ita hare Indonesia nian,Bahasa Indonesia ne’e mos liafuan barak uluk la iha,sira kria dejenbolve husi Malayu nia lian husi dialetu ida sira dejenbolve ida ne’e sai bahasa Indonesia,Bahasa ida ke riku bele iha nivel nasional no nivel internasional,”
Carascalao akresenta katak, oras ne’e dadauk ladun dezenvolve lian Tetun tanba sala husi ministeriu edukasaun tanba la tau importansia ba Tetun.
“Ita bot sira hare hau iha ne’e,hau koalia mos liu mak Portugues mais hau nunka intervensaun ne’e Portugues tanba Tetun,”
“Hau hakarak koalia lian Tetun iha Parlamentu tanba konstituisaun mak hateten duni,se ita hakarak koalia hotu deit lian Portugues Tetun ne’e mate,” Deputadu ne’e dehan.
Nia hatutan, lian Tetun no Portugues tenki dejenbolve hanesan atu nune’e ita nia lian labele mate.
Iha sorin seluk Membru Parlamentu Komisaun F, Deputadu Domingos Mesquita katak,horas ne’e dadauk iha sentru lingustika nebe iha Universidade de Timor-Leste halo hela peskiza hodi hatene lolos liafuan sira nebe husi lian Materna bele kontribui ba Tetun atu nune’e bele tuir nia estrutura gramatika nebe mak bele uja hodi hanorin hia eskola.