- Publika iha: 18 Outubro 2023
Reprezentante Organizasaun Mundial Saúde (OMS), iha Timor-Leste, Dr. Arvind Mathur, deskontente ho desizaun governu da-sia nian, liuhusi lei orsamentu retifikativu 2023, hatun hikas impostu ba produtu tabaku husi $100 tun ba $50 dolar kada kilograma.
Nia dehan hasa’e taxa nu’udar polítika ne’ebé di’ak liu atu redús prevalénsia fuma, maibé advokasia ida-ne’e sempre hasoru dezafiu.
“Ami sei kontinua halo advokasia atu hetan konsiderasaun husi ministériu sira no governu hodi hasa’e taxa ba tabaku bo’ot liutan. Ezemplu nasaun seluk iha rejiaun ne’ebé aplika taxa bo’ot hanesan iha Singapura nia taxa ba tabaku 400 dolar singapura no Australia nia taxa 1300 dolar Australia,” nia hateten hafoin partisipa iha serimónia lansamentu peskiza saúde no fatór risku ba moras lahada’et daruak iha sede suku Comoro, Díli.
Nia konsiente taxa ne’ebé governu aplika tun la signifikante kompara ho tinan lima liuba kotuk $19 dolar amerika kada kilograma, tanba agora taxa ne’ebé aplika $50 dolar amerika kada kilograma.
Nia hateten la’ós de’it problema taxa, maibé importante mós reforsa servisu kontrolu tabaku nian, liu-liu implementasaun rejime kontrolu tabaku.
Nia hatutan servisu importante liu mak apoia governu halo espansaun ba sentru hapara fuma no asegura funsionamentu, kontrolu bandu fuma iha fatin públiku no bandu faan sigarru lulun.
Iha parte seluk, Vise-Ministru Saúde asuntu Fortalesimentu Institusional, José dos Reis Magno hateten hatun taxa tabaku la signifika fó dalan ba ema hotu atu fuma tabaku, tanba folin baratu, maibé fila fali ba ema ida-ida nia desizaun atu hili hahalok ne’ebé di’ak ba saúde.
“Hatun taxa ne’e la signifika ita atu favorese no fó dalan ba ema barak fuma tabaku, tanba folin baratu liu. Agora fila ba ita-nia konsiénsia atu ita defini rasik saida mak di’ak ba ita, tanba fuma tabaku la fó rezultadu di’ak ida ba ita,” nia hateten.
Nia konsiente tabaku nu’udar fatór risku prinsipál ne’ebé kauza ba moras kankru pulmaun, ne’ebé númeru morbilidade no mortalidade aas iha mundu inklui iha Timor-Leste.
Nia hateten servisu importante ne’ebé tenke reforsa no intensifika mak edukasaun no sensibilizasaun hodi hasa’e ema nia konsiénsia kona-ba perigu tabaku ba saúde públika atu individu ida-ida bele hola desizaun ba nia an rasik.