Governu Buka Hatene Informasaun Kona-ba Sistema Sertifikasaun Ba Tais

Sekretáriu Estadu Arte no Kultura (SEAK), Jorge Soares Cristovão hateten workshop internasionál loron rua (24 até 25) fulan-outobru, ho objetivu atu partilla informasaun kona-ba sistema sertifikasaun produtu tais ba Komite Nasionál Partimóniu Kulturál Immaterial (KomNas PKI) atu implementa atividade relasiona ho rekezitu sira ba sertifikasaun no branding produtu tais hodi hasa’e valór kulturál no garantia sustentabilidade ekonomia.

Nia dehan oradór iha workshop ne’e espertu sira husi India, ne’ebé sei fahe informasaun kona-ba temátika tolu mak konvensaun UNESCO nian ba patrimóniu kultural immaterial no lejislasaun internasionál ba sertifikasaun elementu kultural no prosesu sertifikasaun ba marka artezenatu tradisional, textile.

“Ho sertifikasaun tais bele estimula vontade no korajen soru na’in sira-nian atu kontinua soru tais no hatutan matenek tradisional soru ba jerasaun sira tuir mai. No liuhusi sertifikasaun tais bele halo prezervasaun tais ida ne’e ho valór kulturál ne’ebé aas no tulun soru na’in sira bele hetan rendimentu ne’ebé dignu, nune’e bele empodera ekonomia feto timoroan nian,” nia hateten iha wokshop internasionál kona-ba sistema sertifikasaun produtu tais, iha salaun Ministériu Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun (MNEK) Pantai Kelapa, Díli.

Nia hateten hafoin tinan ida ho balun, UNESCO rekoñese produtu tais hanesan partimóniu kultural immaterial, ne’ebé presiza salva guarda urjente, governu servisu hamutuk ho sosiedade sivil sira ho apoia husi ajénsia dezenvolvimentu implementa ona atividade lubuk ida hodi proteje, prezerva no promove produtu tais.

Nia hatutan atividade sira hanesan peskiza ba tais, kompetisaun soru tais, espozisaun tais, formasaun no kapasitasaun ba soru na’in sira, estabelesimentu rede soru na’in sira iha munisípiu no esforsu hela atu integra iha kurríkulu eskolár terseiru siklu nian atu garantia matenek no abilidade téknika tradisional husi beilala sira kontinua ba jerasaun sira tuir mai.

Entretantu, Diretora Ezekutiva NGO Timor-Aid, Céu Lopes hateten sertifika tais katak tais ne’e la’ós halo de’it iha Timor-Leste, maibé tuir beiala sira-nia liman badaen, sira-nia téknika futus no sutis husi lisan no dalen ida-ida nian, tanba kada lisan no dalen ida-ida iha nia motif ho dezeñu kor lahanesan, ne’e mak tenke prezerva hanesan partimóniu kulturál immaterial Timor-Leste nian.

“Sertifikadu fó identidade dehan katak produtu tais ne’e Timor-Leste nian rasik no soru na’in sira husi Timor, produtu no material sira ne’ebé uza soru tais ne’e mós iha rai laran ho tékniku soru ne’ebé mai husi beila sira-nia liman badaen,” nia hateten.

Iha parte seluk, Koordenadora Nasionál UNESCO, Díli, Adelina Carly Tilman Lourdes hateten sistema sertifikasaun tais ne’e programa ida husi planu salva guarda tais nian, ne’ebé UNESCO hamutuk ho KomNas PKI implementa hela, desde tinan 2021.

“Ita konvida espertu internasionál sira fó informasaun ba ita oinsá sertifika ita-nia tais, tanba iha ne’ebá iha kritéria barak ne’ebé sira sei fó sai hodi loke ita-nia hanoin atu ita implementa ba sertifikasaun nian,” nia hateten.

Nia hateten sistema sertifikasaun ne’e atu hetan lejitimidade tais nian no produtu artezenatu hotu ne’ebé hala’o iha Timor-Leste ho matenek no liman badaen timoroan sira-nian.