- Publika iha: 30 Setembro 2016
Hanoin ne’ebe diferente no uniku kompara ho lideransa sira seluk, Prezidente Taur Matan Ruak liu husi nia spouza Isabel Ferreira, deklara katak prezidente sei la simu pensaun vitalisia bainhira nia mandatu (nudar xefe estadu) remata, tanba ida ne’e kria injustisa iha sosiedade nia le’et.
Primeira Dama Ferreira, hateten Prezidente Taur Matan Ruak (TMR) sei hotu nia mandatu nudar prezidente da republika iha tinan oin (2017) no ho komitmentu tomak nia sei la simu osan pensaun vitalisia.
“Prezidente Taur Matan Ruak, nudar pesoal ne’ebe nunka aseita ho lei pensaun vitalisia, tanba lei ne’e kria injustisa iha sosiadade nia le’et. Tanba ne’e bainhra nia mandatu hotu, nia la sei simu pensaun vitalisia,” Primeira Dama Ferreira hateten, bainhira ba halo deklarasuan kona ba riku soin xefe estadu nian, iha Tribunal Rekursu, Dili.
Tuir nia, Prezidente TMR la konkorda ho lei pensaun vitalisia ne’e desde inisiu kedas, tanba uluk wainhira nia rezigna aan husi nia kargu nudar Komandante Jeral (Maior Jeneral) Falintil-Forsa Defeza Timor-Leste iha tinan 2011, nia la simu pensaun vitalisia maske nia rasik mos benefisia husi lei ne’e.
“Osan ne’e ami aloka ba ema faluk no oan kiak sira, hodi selu sira nia osan eskola, ami fo liu husi fundasaun ida ne’ebe tau matan ba ema sira ne’e,” nia hateten.
Tanba tuir TMR, lei pensaun vitalisia ne’e fo benefisiu ba ema balun deit, e situasaun ne’e bele hamosu fali moris ne’ebe la balansu iha sosiadade nia le’et.
Tuir lolos, nia hateten membru parlamentu sira tenke iha ona konsiensia ho komitmentu atu revoka ou halakon tiha lei ne’e.
Maibe nudar sidadaun, nia dehan tenke iha nafatin esforsu hodi uza maneiras oin-oin, fo hanoin ba membru parlamentu sira hodi loke sira nia konsiensiamentu.
“Hau ho NGO sira, ami hato’o ona ami nia proposta no deklarasaun ida hodi entrega ba parlamentu nasional kona ba atu halakon lei pensaun vitalisia ne’e,” nia hateten.
Tuir lei no 1/2007 de 18 Janeiru no lei no 7/2007 de 25 Julhu, fo dalan hodi fo pensaun vitalisia ba deputadus no titulares inklui orgaun soberanu.
Iha parte seluk eis Prezidente Republika Timor –Leste Jose Ramos Horta, hateten pensaun vitalisia ne’e nudar konseitu no direitu ida, maibe tenke hatuur ho klaru nia kriteria sira ne’e.
“La’os atu soe pensaun vitalisia, tanba hanesan funsionariu ida nia serivsu 40 anos, no idade 60 anos ou 65 nia iha direitu ona ba pensaun vitalisia tanba nia sakrifisu no didika nia aan, to’o nia mate mos nia simu pensaun ne’e,” nia hateten.
Agora, nia dehan iha timor ema ida ne’ebe foin servisu deit tinan hat ou lima, bele simu ona pensaun vitalisia, enkuantu balun ne’ebe servisu tinan 20 seidauk iha direitu ba pensaun vitalisia tanba seidauk kompleta 60 anos, konforme idade reforma.
Nune’e mos, nia dehan tenke determina klaru wainhira tinan hat, 10, 20 ou 15 anos servisu, no mandate remata ne’e simu osan pensaun vitalisia 100% ou 50%, 70% ga 30%.
Iha parte seluk Deputadu Antonio Ximenes Serpa, konkorda atu revoka lei ne’e maibe depende ba meja parlamentu nasional determina tempu hodi halo diskusaun ba lei ne’e.
“Hau konkorda atu halo mudansa balun ba lei ne’e tanba ladun kondis ho situasaun rai laran ne’ebe povu barak sei moris iha kiak nia laran,” nia hateten.