- Publika iha: 29 Fevereiro 2012
Bazeia ba dadus estatistika ne’ebe Ministerio Saúde (MS) no Organizasaun Saúde Mundial (WHO) iha katak Timor-Leste tama iha kategoria volume kondisaun malnutrisaun aas tanba povu barak mak sei kiak no ida ne’e sei impaktu bo’ot ba Dezenvolvmentu Nasional.
“Hare ba situasaun ekonomia iha rai laran los duni kondisaun malnutrisaun sei aas iha rai laran tanba sei iha faktores barak mak presiza fo kontribuisaun. Iha nasaun sira ne’ebe dezenvolvimentu makas mos sei iha malnutrisaun aas alende ita Timor-Leste ne’ebe foin
ukun an tinan 10 sei iha difikuldade barak katak ema kiak sei barak han etu bikan ida deit mos sei susar. Ne’eduni problema nutrisaun ne’e buat ne’ebe komplikadu tebes,” dehan Xefe Departamentu Malnutrisaun MS, Dirce Maria Soares, semana kotuk (06/02), iha Lahane Osidental Dili.
Tuir dadus estatistika MS nian, iha labarik mais ou menus 150 ribu resin mak sofre malnutrisaun ho idade tinan lima mai kraik maibe ho esforsu ne’ebe MS halo konsege redus duni oituan labarik ho kondisaun malnutrisaun grave.
Iha tinan 2010 iha 15 pursentu total labarik iha rai laran mak sofre malnutrisaun todan. Iha tinan 2011 numero ne’e tun ba 10 pursentu bazeia ba estatistika ne’ebe Departamentu Malnutrisaun, MS, iha.
“Hatudu katak konsege redus ona oituan maibe la signifika katak malnutrisaun laiha ita nia nasaun tanba malnutrisaun mosu ho aspeitu barbarak,” Xefe Soares katak.
Xefe Soares hatutan tan katak atu redus volume malnutrisaun iha rai laran presiza kolaborasaun husi entidade tomak liu-liu Ministeriu hirak ne’ebe iha relasaun hanesan Ministerio Agrikultura e Peska, Ministerio Edukasaun no Ministerio Infra-estrutura.
“La’os responsabilidade Ministeriu Saude nian mesak maibe entidade hotu, tantu familia, tanba malnutrisaun mosu ho razaun ema kiak barak liu, laiha hahan, falta informasaun, bee moos laiha no seluk tan,” nia dehan.
Entretantu Prezidente da Republika Jose Ramos Horta sente triste ho numeru ba kazu malnutrisaun ne’ebe sei kontinua aas iha rai laran.
“Numeru ne’ebe iha halo ita laran triste, kanek no hau mos koalia beibeik ona kondisaun ida ne’e Governu no Estado tenke investe orsamentu maka’as ba iha seitor Agrikultura, Edukasaun no Bee moos para rezolve problema sira ne’e. Hau fiar katak tinan lima mai governu foun ida ne’e bele sei halo prioridade foun sira ne’e,” dehan PR Ramos Horta.
Iha parte seluk Diretora Organizasaun Hiam Health (HH), Rosaria Martins da Cruz hateten katak kondisaun malnutrisaun ne’e perigozu tebes ba nasaun Timor-Leste tanba sofre malnutrisaun ne’e liga ho labarik nia kakutak entau sei difisil atu dezenvolve nia matenek ne’ebe iha entau dezenvolvimentu nasaun sei falha mos.
“Nudar Timoroan hau lasimu ho situasaun ida hanesan ne’e tanba ne’e husu ba orgaun hotu-hotu atu servisu hamutuk hanesan sosiedade sivil sira hotu kolabora ho Ministerio Saúde (MS), Ministerio Agrikultura, Ministerio Edukasaun, Ministerio Infra-Struktura no Ministerio Ekonomia Dezenvolvimentu atu redus volume malnutrisaun ne’ebe kontinua aas iha rai laran,” Diretora da Cruz husu.
Nia haktuir, Timor-Leste sai terseiru lugar iha mundu ba kazu malnutrisaun tanba ne’e HH sei implementa programa edukasaun ba familia labarik sofre malnutrisaun sira ne’ebe oras ne’e hela iha Sentru Rehabilitasaun HH.