- Publika iha: 15 Junho 2021
Xefe Gabinete Kontrolu Kualidade no Komunikasaun Sosial, iha Hospital Nasional Guido Valdares (HNGV), Sara Maria F Xavier informa katak iha fulan Maio tinan 2021, pasiente nain 19 husi total 1952, ne’ebe tama iha sala emergensia mate tanba sofre atakasaun fuan no moras kronika ho kondisaun ne’ebe grave.
Nia salienta pasiente sira ne’e, nain 11 to’o iha sala urgensia no hetan duni intervensaun husi profesional saúde sira, maibe la konsege salva tanba sofre moras kronika hanesan pneumonia, Bronco Aspirasi, diabetes, infesaun rins kronika. No nain 7 maka mate iha dalan ba hospital tanba atakasaun fuan, ran fakar. No nain 1 seluk to’o iha hospital kondisaun mate ona tanba trauma iha ulun.
“Triajen emergensia ne’e ita fahe kategoria tuir kondisaun pasiente nian, katak sira ne’ebe mai ho kondisaun kritiku presiza atendimentu urgente, pesoal saúde sira direitamente fo atendimentu. No semi urgensia, ne’e sira ne’ebe mai ladun urgente sei bele hein, no kategoria la urgente. Sira tenke fo prioridade uluk ba sira ne’ebe ho kondisaun kritiku,” nia hateten iha servisu fatin Bidau, Dili.
Nia dehan pasiente sira ne’ebe mai ho kondisaun kritiku la hein teste swab, sira direitamente hetan atendimentu to’o kondisaun normal ona maka ekipa sei ba halo swab. Maibe sira ne’ebe kondisaun la kritiku no sira ne’ebe konsulta iha poli klinika tenke teste swab.
Nia hateten teste swab ne’e prosedimentu ida ne’ebe tenke halo hodi minimiza risku infesaun Covid-19 ba pasiente sira iha hospital laran no funsionario sira iha hospital tanba ne’e komunidade sira labele tauk atu halo swab.
Iha parte seluk, Vice Ministru da Saúde, Bonifacio Maucoli dos Reis hateten iha tinan 2020, sira aloka ona osan ho montante $600,000 hodi sosa ekipamentu mediku ba klinika kurasaun nian iha hospital nasional tanba numeru pasiente kurasaun barak.
Nia dehan kada tinan governu gasta osan $7 milhoens hodi finansia kustu tratamentu sidadaun sira ne’ebe sofre moras kronika la hada’et hanesan moras kankru, fuan no seluk tan iha rai liur.
“Ita asina ona kontratu ho IHEAL Medical Center Malaysia ho kustu $600,000. Tuir informasaun sasan sira ne’e iha ona no sira hein deit fulan ida ne’e iha aviau ruma mai sira lori mai halo instalasaun ba klinika kurasaun iha hospital nasional. No diskusaun faze segundu ita sosa tan ekipamentu laboratoriu nian,” nia hateten
Nia dehan analiza fator risku ba moras kronika lahadae’t iha Timor-Leste, hatudu 45% mortaldiade responsavel husi moras lahada’et. No 75% sidadaun idade tinan 30-59 ne’ebe lakon vida kuaza husi moras lahada’et.
Nia hatutan moras kronika lahada’et sira ne’e a’as tanba fator risku mos a’as hanesan 70% populasaun adulto fuma tabaku, no ema nain 9 husi nain 10 maka horon tabaku suar. No peskiza Global youth tinan 2019, hatudu labarik idade tinan 13-15 sei 30% hahu fuma tabaku.
Nia haktuir fator risku sira ne’e sei kontribui makas ba taxa moras lahdae’t iha rai laran no mortalidade premature sei a’as tanba tabaku kauza hamosu moras kronika lahada’et sira hanesan ran midar, kankru, iis bo’ot, kurasaun, hipertensaun, stroke no akatasaun fuan.