- Publika iha: 19 Abril 2021
Manager Klinika Bairo Pite (KBP), Inacio dos Santos hateten iha fulan Marsu tinan 2021, sira registu kazu malnutrisaun moderadu no grave hamutuk nain 133, numeru ne’e a’as tanba familia falta konhesementu kona ba preparasaun aihan nutritivu ba oan sira.
Nia salienta iha Timor-Leste, povu la hamlaha hanesan nasaun seluk tanba aihan barak, maibe malnutrisaun a’as tanba konhesementu sosiedade nian, liu-liu familia kona ba hili produtu aihan ne’ebe nutritivu no preparasaun aihan balansu nutritivu maka menus, nune’e mos kondisaun infrastruktura bazika hanesan bee no saneamentu ne’ebe seidauk diak.
“Ami observa katak sira ne’ebe oan malnutrisaun mai barak iha ne’e, ita husu ba inan sira loron ida han saida-saida, no sira barak hata han etu deit. Signifika ita han para bosu, aihan nutritivu ne’ebe ita han ajuda dezenvolve isin ita lahatene ida. Iha pasiente balun mai ho kareta no motor privado, signifika sira iha osan atu sosa aihan variedade, maibe sira nia oan malnutrisaun ne’e hatudu katak menus konhesementu,” nia hateten iha servisu fatin Bairo Pite, Dili.
Nia dehan pasiente nain 133 ne’e, nain 6 maka tenke baixa tanba kondisaun grave presiza hetan tratamentu intensive no apoia suplementu nutritive hanesan susubeen F100 no F75 atu ajuda rekupera sira nia kondisaun saúde.
No iha pasiente nain 3 husi nain 6 ne’e sofre mos moras tubercolouse tanba ne’e tenke halo tratamentu intensivu.
Nia hatutan pasiente sira ne’ebe kondisaun malnutrisaun moderadu, sira fo deit edukasaun no konseilho ba familia, liu-liu inan atu hili produtu aihan ne’ebe nutritivu, meus preparasaun ne’ebe diak no ijiene, no fo atensaun mos ba ijiene oan sira nian atu evita moras infesaun sira ne’ebe kontribui ba malnutrisaun.
Iha parte seluk, Diretora Organizasaun Hamutuk Ita Ajuda Malu (HIAM Health), Rosaria Martins da Cruz hateten problema ne’ebe estado no governu enfrenta, liu-liu surtu Covid-19 no dezastre naturais ne’ebe akontese sai dezafiu ba Timor-Leste atu kombate malnutrisaun iha rai laran.
Nia dehan situasaun Covid-19 halo ema barak lakon servisu no rendimentu atu sustenta moris lorloron nian, no akontese taan inundasaun komunidade sai vulneravel liu tan tanba lakon hela fatin no sasan.
“Inundasaun ne’e laos impaktu ba estragus deit, maibe saúde publika liu-liu moras hadaet sira hanesan moras dengue, diareia, tubercolouse a’as kontribui ba malnutrisaun mos sei a’as. Aihan iha grupo oioin ita foku ba grupo aihan ida ou rua deit klaru ita nia sistema isin la forte atu hasoru kualker bakteria no virus ne’ebe afeta ida laos deit Covid-19,” nia hateten.
Iha oportunidade ne’e, nia rekomenda ba komunidade sira atu konsumu aihan ne’ebe kuda iha toos laran no labele hakribi aihan sira iha to’os laran sira hanesan modo tahan sira, marungi tanba marungi bele fo nutrisaun ne’ebe diak ba isin.
Nia hateten situasaun agora ejiji sidadaun ida-ida atu kuida saúde rasik hodi luta ba moris diak iha futuru, labele hein governu tanba governu sei hare problema oioin ne’ebe nasaun enfrenta.