- Publika iha: 06 Outubro 2022
Xefe Devizaun Estudu no Advokasia, iha Organiazaun Alumi Parlamentu Foinsa’e Timor-Leste (APFTL), Amrocio Colo hateten rezultadu peskiza Komportamentu Adolosente no Foinsa’e Nian Uza Internet iha Dili, tinan 2022, feto foinsa’e idade tinan 10 ate 24 pursentu 33 husi respondente nain 305 mak hetan violensia asediu seksual via online.
Nia salienta labarik no foinsa’e feto sira mak vulneravel liu atu hetan violensia sira hanesan bullying no asediu seksual, maibe dalabarak sira hili nonok tanba lahatene atu hato’o keixa ba ne’ebe.
“Ema husu sira koalia konaba seksual, husu sira nia informasaun seksual no manda fotografia vulgar ne’ebe sira lakohi atu hetan. Ida ne’e hanesan risku ida ba feto sira tanba sira vulneravel liu no dalabarak sira nonok deit. Ita halo advokasia barak konaba informasaun falsu ou hoax, hate speech, maibe ita haluhan asediu seksual hasoru feto sira iha online ne’e akontese makas,” nia hateten bainhira partisipa iha serimonia lansamentu peskiza joven iha digital, iha Suai Room Timor Plaza, Dili.
Nia hateten feto foinsa’e sira mos dalabarak hetan ameasa husi sira nia eis namoradu atu publika sai sira nia foto no video iha sosial media.
Enkuantu, Joventude Feto Rosalia Teresa Pereira hateten sosiedade nia komportamentu uza digital ne’e sei minimu tebes tanba dalabarak informasaun sira ne’ebe positivu tau iha sosial media ema la hare, maibe informasaun sira ne’ebe ho kontiudu negativu ema barak hare no fahe tutan.
“Ita fahe baut ida positivu iha sosial media susar ema atu fahe tutan, maibe bainhira ita tau buat ida ne’ebe negativu la influensia ema halo baut diak ne’e ema fahe tutan barak liu. Ezemplu hodikalan hau hare maluk feto ida ne’ebe nia photo viral tebes iha sosial media tanba nia uza roupa ne’ebe ema barak hare katak ne’e ladiak,” nia hateten.
Iha parte seluk, Sekretariu Estadu ba Komunikasaun Sosial (SECOMS), Mericio Juvinal dos Reis hateten seidauk iha lei espesifiku konaba aktu krime sira iha online, maibe iha lei kodigu penal no prosesu penal ne’ebe bele prosesu kazu sira ne’e.
Nia dehan governu finaliza ona esbosu lei cybercrime no submete ona ba iha Parlamentu Nasional atu loke konsultasaun publika atu husu ema hotu nia hanoin no ideias.
“Lei ne’e nia objetivu laos atu limita no viola fali direitu prinsipal sidadaun nian, maibe atu fo protesaun. Ita mos halibur hela dadus no informasaun atu avansa esbosu lei protesaun dadus pesoal,” nia hateten.
Nia hateten edukasaun literasia digital, edukasaun sivika ba internet saudavel ba foinsa’e sira kontinua atu hasa’e ema nia konesementu no abilidade atu utiliza plataforma digital.