- Publika iha: 22 Setembro 2022
Rezultadu peskiza Aihan no Nutrisaun tinan 2020, hatudu inan aman iha Timor-Leste pursentu 86 la fo aihan komplimentariu ne’ebe saúdavel no aihan lokal ho nutritivu ba sira nia oan bainhira sira nia idade fulan neen, maske sira iha kbi’it atu fo hahan ne’ebe saúdavel no nutriente ba labarik sira.
Diretora Jeral Prestasaun Servisu, iha Ministeriu Saúde, Dotora Odete da Silva Viegas hateten ema hotu-hotu moris laos iha osan ne’ebe sufisiente atu fo moris ba familia, maibe bele redus atividade sira kultura nian hanesan festa no lia tradisaun sira atu osan oituan ne’ebe iha sosa hahan nutritivu ba inan sira han fo susu oan no oan sira tanba labarik sira mak futuru nasaun nian.
“Enfelizmente governu agora dadaun fo ona subsidiu bolsa da mãe iha munisipiu tolu Bobonaro, Ainaro no Oecusse, no sei expande tan ba munisipiu sira seluk. Maibe hau espera katak osan ida ne’ebe governu subsidiua ita bo’to sria uza lolos atu bele redus problema iha uma laran no bele investe duni ba oan sira hahu husi isin rua atu nune’e bele sustetna oan nia moris iha futuru,” nia hateten bainhira partisipa iha selebrasaun semana mundial susubeen inan iha salaun Plasiu da Sinzas Kaikoli, Dili.
Nia hateten rekomendasaun husi Ministeriu Saúde (MS) no Organizasaun Mundial Saúde (OMS) nian katak bebe moris iha oras dahuluk tenke fo susubeen kinur, bebe idade 0 to’o fulan 6 fo deit susubeen inan nian labele fo baut seluk, bebe to’o fulan 6 kontinua fo susuben inan nian no fo aihan komplimentariu saúdavel ho nutritivu ba bebe to’o tinan 2.
Nia hatutan parentes hotu halo tuir rekomendasaun ida ne’e mak ajuda governu redus numeru moras no mate ba labarik sira iha futuru no sei redus mos taxa kiak iha rai laran tanba labarik sira iha kondisaun saúde ne’ebe diak la monu ba malnutrisaun estraga sira nia dezenvolvimentu kakutak no kresimentu fisiku.
Nia informa dadus hatudu labarik tinan lima mai kraik pursentu 47 mak raes badak, pursentu 8.6 kondisaun krekas, pursentu 32 todan menus tanba entidade hotu inklui inan aman sira tenke tau iha konsensia atu investe ba labarik sira hahu husi isin rua to’o tinan 2.
Iha parte seluk, Reprejentante UNICEF, iha Timor-Leste, Bilal Aurang Zeb Durani hateten raes badak ne’e rezultadu husi nutrisaun inadekuadu kroniku ou defisensia iha kresimentu no dezenvolvimentu labarik nian durante loron 1000 dahuluk iha sira nia moris, komesa husi sira nia konsepsaun to’o sira halo tinan 2.
Nia dehan raes badak ne’e rezulta husi la fo susubeen inan nian ho esklusivu, pratika ladun diak durante fo han oan sira, utiliza susuben uut ou kaleng no aihan importasaun sira, moras beibeik ho diarea no lumbringa kabun tanba kualidade bee, saneamentu no ijiene ne’ebe ladiak, la konsumu aihan nutrisaun ho naton no la asesu ba servisu saúde esensial sira.
“Triste no perigu tebes katak iha dekada rua nia kotuk, porsentajen husi labarik Timor oan sira ne’ebe la konsumu susubeen inan husi inisiu sae ba 53% iha tinan 2020, tanba ida ne’e porsaun bo’ot husi labarik timor oan sira mak la hetan susubeen inan ne’ebe riku ho vitamina no nutrisaun esensial sira,” nia hateten.
Nia hateten dadus hatudu 47% labarik Timor oan idade menus husi tinan lima raes badak, ne’e katak metade husi populasaun sei la konsege iha kakutak ne’ebe dezenvolve ho nakonu atu bele kontribui ba dezenvolvimentu ekonomia rai laran nian.