- Publika iha: 07 Fevereiro 2023
Prezidente Tane Konsumidor, António Ramos da Silva hateten polítika hasa’e taxa impostu seletivu inklui masin midar fó impaktu direita ba atividade indústria ki’ik sira, liu-liu negosiante dosi sira.

Nia dehan sira halo peskiza ba indústria ki’ik sira iha Díli laran, hanesan negósiu faan gorengan, warung, restorante no Backry, haree produtu sira ne’ebé uza masin midar nu’udar matéria prima folin sa’e hotu.
“Produtu sira ne’ebé hetan impaktu direita husi folin masin midar sa’e mak pisang-goreng ou gorengan, Es-Teh no dosi kukus sira. Ezemplu antes ne’e husi ida fahe ba pedasuk rua, maibé agora sira fahe ba pedasuk tolu to’o haat atu bele faan ho folin hanesan. Es-Teh iha Warung Marko-Top uluk $0,25 agora sa’e ba $0,50, signifika aumenta 100% no paun kukus iha bakery uluk folin $0,25 agora sa’e ba $0,35 aumenta 40%,” nia hateten iha servisu fatin, Villa Verde, Díli.
Nia hateten situasaun ida ne’e afeta direita rendimentu indústria ki’ik sira no konsumidór sira mós tanba laiha poder kompra.
Nia hatutan hasa’e taxa impostu normál, maibé governu mós tenke estabelese fatór prinsipál rua mak poder kompra liga ho saláriu mínimu no taxa dezempregu.
Nia haktuir dadaun ne’e saláriu mínimu iha rai-laran entre $115-$150 dolar amerikanu kada fulan, susar ba sira atu asesu ba aihan ne’ebé sufisiente no problema bo’ot liutan ba sira ne’ebé la iha servisu dezempregu.
Iha parte seluk, Negosiante Gorengan, Filomena Fernandes hateten presu sasan ne’ebé sa’e, liu-liu masin midar afeta tebes ba sira-nia atividade negósiu tanba sira tenke redús kuantidade no halo jestaun atu bele nafatin iha rendimentu.
“Uluk ne’e ami hola $0,50 barak agora sa’e ba $10, entaun ami halo jestaun oinsá dosi ne’e folin nafatin $0,10 ida atu ema sosa. Buat ne’ebé ami halo mak hudi baibain ida ami koa fahe ba rua de’it, agora ami koa fahe ba haat,” nia hateten.
Enkuantu Negósiante Guelciana de Jesus hateten folin masin midar sa’e entaun sira tenke koa hudi no tempe mak fahe barak atu faan ho folin ne’ebá hanesan para ema sosa.
“Folin masin midar ne’ebé sa’e fó impaktu tebes ba ami-nia negósiu entaun ami redús produtu ne’ebé uza hodi halo dosi hanesan hudi no tempe ami koa fahe atu ami mós bele hetan rendimentu,” nia hateten.