- Publika iha: 23 Novembro 2022
Koordenadór Plataforma Nasionál Bee, Saneamentu no Ijiene Timor-Leste (PN-BESI-TL), Januario Amaral de Jesus hateten tuir analiza husi Service Delivery Assesment (SDA), governu tenke aloka orsamentu millaun US$39.4 kada tinan ba setór bee moos atu garantia to’o tinan 2030, povu iha territóriu tomak asesu ba bee moos no saneamentu adekuadu, sustentável no inkluzivu.

Nia salienta tinan 20 independénsia, povu kontinua halerik ba bee moos no saneamentu ne’ebé la adekuadu, asesível no sustentável tanba alokasaun orsamentu kada tinan ho pursentajen ki’ik la liu 1% husi Orsamentu Jerál Estadu (OJE).
“Observasaun alokasaun OJE tinan 2022, ba setór BESI kontinua la natoon ba setór bee moos purvolta 1.8% ou valór nominál US$30,001,274.00. No situasaun refere kontinua mosu iha proposta OJE 2023 ho alokasaun purvolta miliaun US$30.7 ba setór BESI, iha ne’ebé alokasaun refere la tuir analiza estimasaun husi SDA atu bele atinji meta sira Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN),” nia hateten liuhusi konferénsia imprensa iha Servisu Fatin Farol, Díli.
Nia dehan situasaun refere hatudu katak governu iha posibilidade hodi kontinua deve osan ba ajénsia sira hodi investe iha setór bee moos ho karakteristika empréstimu, ne’ebé sei afeta ba estadu iha tusan ba futuru.
Nia informa bazea ba dadus sensu populasaun tinan 2015, dezenvolvimentu setor bee moos iha nivel nasionál atinje ona 74.8%, kategoria urbanu 91.5% no rural 69%. No dadus rekapitulasaun bee rural husi Diresaun Jeral Aqua no Saneamentu (DGAS) iha tinan 2019, atinje ona 70% populasaun rural asesu ona bee moos. Maibe realidade komunidade rural kontinua halerik ba bee moos.
Nia hateten problema bee moos laos akontese deit iha suku rural sira iha munisípiu, maibe iha suku sira iha munisípiu Díli, hanesan suku Camea aldeia Lenuk Hun ho uma-kain 127 sei kontinua asesu ba bee matan antigu no komunidade aldeia Ai-Lelehun uma-kain 284 mak asesu bee mota.
Iha parte seluk, Xefe suku Bemori, Postu Administrativu Nain Feto, Munisípiu Díli, Cristalina de Oliveira hateten komunidade aldeia rua husi aldeia hitu mak sei asesu ba bee matan ou matabomba.
“Falta aldeia rua mak seidauk sira sei uza matabomba, maibé ami halo esforsu ko’alia ona ho governu depois tinan 2023, sei realiza hotu buat sira ne’e,” nia hateten.
Nia dehan suku Bemori iha aldeia hitu mak aldeia Baba Liurai Leste, Baba Liurai Oeste, Ailelehun, Bemori Central, Centro, Haslaran no My Friend.