Iha ámbitu selebrasaun loron mundiál aihan, ne’ebé monu iha loron 16 fulan Outubru, Prezidente Repúblika José Ramos Horta eziji governu atu haree fila fali planu no programa setór agrikutura nian, tanba tinan 20 independénsia Timor-Leste seidauk iha soberanu aihan nafatin depende ba importasaun.

Prezidente Repúblika José Ramos Horta eziji governu atu haree fila fali planu no programa setór agrikutura nian.

Nia salienta Timor-Leste iha osan husi fundu mina, maibé enfrenta problema sériu inseguransa alimentár no subnutrisaun ba kosok oan, labarik no inan sira tanba laiha asesu ba aihan ne’ebé sufisiente no nutriente.

“Ita-nia orsamentu bo’ot, maibé ita iha inseguransa alimentár, ita laiha soberania alimentár. Laiha soberania ida bo’ot liu fali soberania alimentár, tanba nasaun ida populasaun barak mak iha subnutrisaun liu-liu kosok oan sira, labarik sira, joven sira nasaun ne’e sei laiha ema ne’ebé matenek ho kakutak ba futuru kontribui ba rai ida ne’e,” nia hateten via video mensajen ba loron mundial aihan tinan 2022, iha Sentru Konvensaun Díli (CCD).

Nia dehan atu rezolve problema subnutrisaun no hamlaha tenke hanoin didi’ak ba prioridade nasional atu garantia seguransa alimentár.

“Ha’u apelu ba governante sira, deputadu sira no parseiru internasionál sira atu haree fila fali planu no programa agrikultura atu tinan hira nia laran laiha rezultadu ita tenke kurije, para tinan lima mai Timor-Leste bele iha autosufisiente no hetan soberania alimentár atu bele hadia ita-nia kosok oan sira, labarik sira, inan sira no joven sira-nia nutrisaun,” nia hatutan.

Premiadu Novel ba Pás hateten dezenvolvimentu agrikultura ne’ebé sustentável tenke investe iha irigasaun, tanba laiha irigasaun ne’ebé di’ak agrikultura lala’o ba oin no hadia estrada rurál sira.

Entretantu, Deputadu Parlamentu Nasional Mariano Assanami Sabino hateten Timor-Leste iha situasaun sériu ne’ebé presiza vontade polítiku sira-nian atu rezolve problema estrutural sira hanesan ki’ak, malnutrisaun, inseguransa aihan.

“Saida mak ita tenke halo primeiru vontade tenke iha, disiplina iha no osan tenke tau atu uza elementu hotu-hotu konsentra hasa’e rai ida ne’e ba oin no dignifika rai ne’e ba oin,” nia hateten.

Nia hateten planu no programa bele di’ak, maibé laiha vontade no komitmentu alokasaun orsamentu mak problema sei nafatin.

Iha parte seluk, Ministru Agrikultura no Peskas (MAP), Pedro dos Reis rekoñese alokasaun orsamentu ne’ebé ki’ik ba setór produtivu sira, maibé governu ho apoia parseiru sira nafatin halo esforsu atu hasa’e produsaun hodi responde ba nesesidade rai laran.

“Asuntu inseguransa aihan, malnutrisaun, sistema aihan mundial, sistema transformasaun agrikultura nu’udar asaun hamutuk, ema ida nasaun ida mesak labele rezolve dezafiu ho demensaun ne’ebé kompleksu tebes. Ho nune’e presiza servisu entre intersektorial no multiautór atu fó liman ba malu hodi hulan lesuk dezefiu ne’ebé ita hasoru atu hakat ba oin nafatin,” nia hateten.