- Publika iha: 06 Novembro 2020
Vice Ministra Finansa, Sara Lobo hateten Orsamentu Geral do Estado (OGE) 2021, ho montante bilhaun $1.895, governu nafatin fo prioridade ba pilar hat hanesan dezenvolvimentu kapital sosial, dezenvolvimentu ekonomia, dezenvolvimentu infrastruktura, no planu rekuperasaun atu harii no rekupera hikas ekonomia rai laran no hadia povu nia moris.
Nia dehan, dotasaun ne’e fahe ba klasifikasaun ekonomiku hanesan salario vensimentu tokon $239, bens no servisu tokon $421, transferensia publika tokon $670, kapital menor tokon $61 no kapital dezenvolvimentu tokon $503.
“Prioridade ne’ebe governu nafatin alinha ho planu dezenvolvimentu estratejiku. No mos orietasaun programa VIII governu konstitusional nian, ita nafatin fo prioridade ba pilar hat,” nia hateten bainhira partisipa iha seminario panorama orsamental 2021, ne’ebe organiza husi Parlamentu Nasional iha Hotel Novu Turismu, Dili.
Nia dehan, pilar dezenvolvimentu kapital sosial, iha komponente importante ida mak edukasaun no formasaun atu iha edukasaun ne’ebe kaulidade, inklusivu hodi responde ba merkadu actual. Komponente seluk mak setor saúde atu haforsa sistema saúde hodi fo prestasaun saude ne’ebe kualidade no asesbilidade ba ema hotu, komponente ikus liu mak bee moos no saneamentu baziku atu hadia moris, prevene moras no redus mortalidade.
Nia hatutan, pilar dezenvolvimentu ekonomia sei konsentra ba iha medida rekuperasaun ekonomia ne’ebe mak responde mos ba konsekuensia surtu COVID-19, liu-liu fasilita setor privado sira no intensive empreza ki’ik sira atu kria empregu ba ema hotu no asegura politika macro ekonomia ne’ebe halo diversifikasaun ekonomia hodi hasa’e kresimentu ekonomia.
Alende ne’e, nia dehan governu mos nafatin fo prioridade ba dezenvolvimentu infrastruktura baziku no bo’ot sira hanesan aeroportu, estrada rural no nasional atu kontribui ba dezenvolvimentu ekonomia rai laran.
Entretantu, Vice Presidente Parlamentu Nasional, Deputada Maria Angelina Lopes Sarmento hateten seminario panorama orsamental ne’e importante no nesesario tebes ba membru parlamentu sira atu hatene sistema jestaun finansas publika, panorama jeral ba OGE 2021, makro ekonomia ne’ebe nasaun no mundu hasoru husi konsekuensia husi surtu COVID-19 nian atu bele konsidera iha OGE 2021 hodi kontribui ba rekuperasaun ekonomia.
“Tinan 2021 sai tinan ne’ebe governu tenke harii no rekupera hikas ekonoia nasaun nian liu husi inisiativa no inovativua n’eebe governu introdus liu husi kategoria orsamentu bens servisu, transferensia publika, kapital dezenvolvimentu seitor tolu ne’e mak sai prioridade ba governu kontribui ba rekuperasaun ekonomia,” nia hateten.
Nia dehan, parlamentu nasional mos aprova tiha ona orsamentu rekuperasaun ekonomia hamutuk ho fundu COVID-19 atu fo biban ba governu estimula ekonomia rai laran liu husi forma oioin ne’ebe governu adopta ona.
Iha parte seluk, Diretur Forum NGO Timor-Leste (FONGTIL), Daniel dos Santos apresia ho parlamentu no governu promove transparansia liu husi loke konsulta publika ba ema atu fo hanoin kona ba OGE 2021 nian.
Nia dehan, prioridade ne’e buat ketak ida, maibe importante mak prioridade sira ne’e hetan konsiderasaun iha alokasaun orsamentu ou lae.
“Ita sei diskute iha alokasaun ne’e, hanesan ohin temi 10% ba setor edukasaun. Ita presiza hare detalho alokasaun atu hadia infrastruktura bazika iha eskola publiku sira ou loke eskola CAFE iha postu administrativu tanba ita sei iha problema barak iha eskola publiku sira, bee no saneamentu,” nia hateten.
Nia hatutan, 10% ne’e fo liu importansia loke eskola CAFE, signifika sei lori profesores mai husi Portugal no nia konsekuensia mak aumenta salario vensimentu.