- Publika iha: 16 Março 2021
Kordenadora Fatin Hakmatek Psychosocial Recovery and Development in East Timor (PRADET), iha Dili, Lusia Marçal hateten sira kontinua fo atendimentu medical forensic ba vitima sira tanba ne’e iha periodu aplikasaun serka sanitaria no konfinamentu domisiliariu jeral dahuluk, sira simu referral kazu violensia bazea ba jeneru hamutuk lima.
Nia dehan kazu lima refere, ida kazu violasaun seksual rezulta gravida, kazu rua violensia domestika ho tipu abuzu ba minor, no kazu rua seluk violensia domestika.
“Baibain sira halai ba polisia, maibe agora sira tauk atu ba fo hatene polisia tanba labele sai, entaun sira ba familia nia uma foin telefone ami ba foti diretamente iha sira nia uma. Depois fo atendimentu balun lori fila balun refere ba uma mahon entrada FOKUPERS,” nia hateten via telefone.
Nia dehan kazu lima ne’ebe sira atende hetan referral husi familia, parseiru servisu NGO balun, no vitima nia kolega, laos husi polisia tanba situasaun agora bandu ema labele sai husi uma.
“Agora ami la ba fo hatene polisia tanba sira agora sira laatende, entau amif oti sira nia visum rai hela situasaun normal ma kami lori ba polisia,” nia haktuir.
Nia hateten situasaun agora iha posibilidade bo’ot tebes numeru kazu violensia bazea ba jeneru aumenta makas tanba ema hotu hela iha konfinamentu, no enfrenta limitasaun oioin iha moris lorloron.
Nia haktuir iha situasaun surtu Covid-19, ne’e servisu atendimentu risku bo’ot ba kontajiu, maibe sira nafatin fo atendimentu ba vitima sira importante kumpri protokolu preventiva Covid-19, hanesan uza maskara, fase liman beibeik ho sabaun.
Nia informa iha fulan Janeiru kazu ne’ebe rejistu 42, falan Febreiru sa’e nafatin liu 40, no iha fulan Marsu ne’e iha ona kazu 15.
Iha oportunidade ne’e, nia apela ba feto no labarik sira ne’ebe hetan violensia atu labele tauk hato’o keixa, maibe bele liga ba sira liu husi numeru hotline 12123 hodi hetan atentidmentu.
Iha parte seluk, sekretaria Grupo Mulher Parlamentar Timor-Leste, Deputada Elvina Sousa hateten Timor-Leste rejista kazu Covid-19 primeiru iha fulan Marsu tinan 2020, no situasaun ne’e afeta tebes feto sira nia moris tanba volume servisu aumetan makas.
“Situaaun ne’e afeta ita nia maluk inan feto sira, liu-liu iha area rural tanba volume servisu domestika ne’ebe aumenta makas, no labarik sira presiza inan nia apoia tanba sira labele tuir prosesu aprendijajen iha eskola, no rendimentu uma laran ne’ebe menus,” nia hateten
Nia dehan tuir peskiza husi Organizasaun Internasional Oxfam iha tinan 2020, relata katak maioria feto sente servisu iha uma laran aumenta durante pandemia, no sira hotu responde katak sira hetan presaun makas tanba servisu ne’ebe aumenta no rendimentu ne’ebe menus.
Nia haktuir surtu Covid-19, ne’e hamosu ona krize iha dezenvolvimentu ekonomia, edukasaun, infrastruktura iha mundu, inklui iha Timor-Leste.