- Publika iha: 21 Setembro 2020
“Husi dadus kongresu nasional feto Timor-Leste, ita registu LGBTI kuaze 8,000 ne’ebe hetan tratamentu la justu husi estado no hetan turtura, violensia no diskriminasaun husi familia no sosiedade,” nia hatutan.
Organizasaun Rede Feto Timor-Leste (RFTL) aprezenta relatorio sombra kona ba rezultado monitorizasaun rekomendasaun The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) dala-hat ba governu antes halo aprejentasaun iha komite CEDAW tinan ne’e 2020.
Diretora Executiva Rede Feto, Aida Exposto hateten importante atu halo konsultasaun ho governu kona ba deskobrementu sira ne’ebe sosiedade sivil hetan iha implementasaun rekomendasaun komite CEDAW nian durante tinan hat (4) ikus atu bele sinkroniza ho relatorio Estado Timor-Leste nian ne’ebe governu sei aprezenta iha komite CEDAW iha tempu badak.
Nia dehan, relatorio CEDAW ne’e kobre tematiku hamutuk 11 hanesan setor justisa, trafiku humanu, governasaun, violensia bazeia ba jeneru, partisipasaun feto iha politika, empoderamentu ekonomia feto, feto rural, setor agrikultura, setor edukasaun, setor saúde no inkluzaun sosial.
“Kolokiu ne’e ami bolu linha ministerio sira no parseiru dezenvolvimentu sira atu aprezenta deskobrementu ne’ebe ami hetan atu sira bele fo hanoin hadia hamutuk hodi halo validasaun sai dokumentu ida ne’ebe kredivel tanba ita lakohi ba to’o aprezentasaun iha komite CEDAW mak ita diskute malu fali,” nia hateten kolokio relatoriu sombra CEDAW dala hat iha salaun Delta Nova, Dili.
Nia dehan, husi rekomendasaun sira ne’ebe komite CEDAW fo ba governu iha tinan 2015, barak mak integra ona iha planu estratejiku dezenvolvimentu nasional no politika publiku sira, maibe implementasaun seidauk maximu.
Nia fo ezemplu, iha inkluzaun sosial fasilidade publiku sira iha rai laran hanesan eskola, fasilidade saúde, igreja, estrada, transporte publiku seidauk asesivel ba ema ho defisiente sira hodi limita partisipasaun sira nian iha prosesu dezenvolvimentu.
Alende ne’e nia dehan, komunidade Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender, and Intersex (LGBTI) sira seidauk hetan sira nia direitu hanesan sidadaun seluk.
“Husi dadus kongresu nasional feto Timor-Leste, ita registu LGBTI kuaze 8,000 ne’ebe hetan tratamentu la justu husi estado no hetan turtura, violensia no diskriminasaun husi familia no sosiedade,” nia hatutan.
Nia dehan, iha relatorio sombra periodu dala hat ne’e, sira hato’o ba komite CEDAW atu rekomenda ba governu Timor-Leste kona ba edukasaun ekivalensia, asesbilidade ema ho defisiente nian ba fasilidade publiku, implementasaun lei kontra violensia domestika, redusaun taxa mortalidade inan no oan, taxa malnutrisaun, empoderamentu feto iha ekonomia no seluk tan.
Nia informa, sira seidauk rona husi komite CEDAW kona ba data aprezentasaun relatorio CEDAW periodu tinan 2020 no mekanismu aprezentasaun tanba ligadu ho surtu COVID-19, maibe sira iha papel atu prepara relatoriu sombra tanba relatorio estado Timor-Leste nian governu submete ona iha tinan kotuk.
Iha parte seluk, Pontu Vocal Jeneru iha Ministerio Edukasaun Joventude no Desportu (MEJD), Elsa Magno Araújo Verdial rekoñese rekomendasaun sira ne’ebe komite CEDAW fo iha setor edukasaun implementa ona, maske balun seidauk atinji to’o iha meta ne’ebe iha.
Nia dehan, rekomendasaun hotu integra ona iha planu nasional no planu annual ministerio nian atu implementa, maibe depende ba iha kapasidade finanseiru ne’ebe iha.
“Hanesan pontu fokal jeneru ami halo planu, maibe implementasaun depende ba iha kapasidade no disponibilidade finanseiru,” nia hateten.
Nia hatutan, responsabilidade ministerio edukasaun nian ida mak halo prevensaun tanba ne’e sira kontinua halo sensibilizasaun ba estudante sira no edukador sira atu forma no muda komportamentu sira nian hodi halo prevensaun ba violensia iha eskola.