- Publika iha: 17 Novembro 2021
Vice Ministru da Edukasaun Joventude no Desportu (MEJD), António Guterres hateten dadus aktualizasaun Students Management Information System (SMIS) iha tinan 2019, hatudu ema ho defisiensia hamutuk nain 4,454 mak asesu ona ba edukasaun formal iha rai laran.
Nia salienta husi ema nain 4,454 ne’e kompostu husi feto nain 2177 no mane iha 2277. No sira 4301 mak iha nivel ensino bazika no 153 tur iha banku ensino sekundario jeral.
“Ita fo ona formasaun ba formador defisiensia hamutuk nain 100 iha munisipiu sia mak Dili, Aileu, Lautem, Baucau, Viqueque, Manufahi, Covalimia, Ainaro, Bobonaro no Oecusse. No ita mos iha sentru formasaun tolu iha Dili, Aileu no Lautem ne’ebe ita koko reforsa diak liu tan,” nia hateten bainhira sai orador ba dialogu ho tema “Garantia Situasaun ne’ebe kondisivu ba Ema ho Defisiensia,” iha Delta Nova, Dili.
Nia dehan tinan 2021, sira servisu hamutuk no fo apoia fundus ba organizasaun sosiedade sivil, ne’ebe tau matan ba ema ho defisiensia nen hodi sosa letra braille, ekipamentu pedalogika nian no formasaun lingua jestual.
Nia hateten governu iha komprimisiu no komitmentu bo’ot atu implementa politika edukasaun inklusivu tanba ne’e ba tinan oin 2022, sei kontrui eskola 52 ho nia sala aula 143 tuir padraun asesivel ba ema ho defisiensia, rekolha dadus, fo formasaun pedalogika ba manorin, fornese rekursu aprendijajen ba alunu ho nesesidade espesial no dezenvolve kurrikulum ekuivalensia ba nivel ensinu sekundariu tanba seidauk iha.
Entretantu, Diretur Executivu FONGTIL, Daniel Santos do Carmo hateten dialogu ne’e espasu ida ba NGO no ukun nain sira bele halibur hamutuk hodi partilha informasaun ba malu konaba dezafiu no progressu servisu politika, programa no orsamentu hodi kontribui ba harii dezenvolvimentu ne’ebe inklusivu tanba dadus sensus populasaun tinan 2015, hatudu 38 mil resin populasaun portador defisiensia.
“Ita adopta ona objetivu dezenvolvimentu sustentavel, ita iha planu estratejiku dezenvolvimentu nasional no ita nia konstituisaun RDTL artigu 21 garantia direitu ema ho defisiente nian, maibe pratikamente ita enfrenta dezafiu iha setor hotu ema ho tipu defisiensia oioin nia direitu asesu ba edukasaun no saúde sei sai preokupasaun,” nia hateten.
Iha parte seluk, reprejentante ema ho defisiensia matan, Jacinto Pereira sujere governu atu aktualiza didiak dadus konaba ema ho defisiensia ne’ebe asesu ona ba edukasaun tanba realidade eskola barak ema ho defisiensia laiha.
“Ita koalia konaba inklusivu, ami nia observasaun inklusivu ne’e naran deit pratika laiha, ezemplu ita nia biblioteka ba letra braille mos laiha, ne’e ami nia preokupasaun. Ami nia membru barak iha eskola sira hare la moos, wainhira labele hare sira nain sai husi eskola,” nia hateten.
Nia dehan formasaun ba profesores presiza haforsa tanba maioria profesores ne’ebe atende ema ho defisiensia laiha konhesementu ba letra braille, no hasa’e konsensia sira nian utiliza linguajen ne’ebe merese ba ema ho defisiensia iha prosesu aprendijajen.