- Publika iha: 12 Junho 2023
Diretór Ezekutivu Asosiasaun HAK, Feliciano da Costa Araújo informa rezultadu monitórizasaun ba prizaun Becora, Gleno no Suai iha períodu 2022-2023, deskobre problema no dezafiu barak ne’ebé prizioneiru sira hasoru inklui prizioneiru sira ho moras mentál tau hamutuk ho prizioneiru sira seluk no sira ne’ebé sofre moras hada’et, dadur kahur ho sira seluk.
Nia dehan prizioneiru sira mós hasoru dezafiu hanesan sira barak la koñese sira-nia defensór ka advogadu, tanba ne’e laiha komunikasaun ne’ebé efetivu no kondisaun menus ijiene, ne’ebé sai fatór risku ba sira atu hetan moras.
“Asisténsia legál ne’e sai mós preokupasaun bo’ot ida ba prizioneiru sira hanesan relatóriu ne’ebé ohin lansa hatudu iha ninia obstáklu sira durante ne’e prizioneiru sira susar tebes halo komunikasaun ho defensor sira ne’ebé fo asistensia ba prizioneiru sira no prizioneiru sira atu bele koñese sira-nia advogadu ka defensor sira atu lori prosesu ne’e ba oin, nune’e labele aumenta tan númeru prizioneiru sira ka ema detein iha prizaun barak liutan tanba ita-nia kapasidade atu kobre prizioneiru sira-ne’e la másimu iha ne’ebá,” nia hateten hafoin partisipa iha serimonia lansamentu relatoriu monitorizasaun iha salaun HAK Farol, Dili.
Nia hateten bazeia ba deskobrementu ne’ebé iha, sira rekomenda ba governu foun mai atu harii infrastrutura sentru reabilitasaun ba minoridade sira ne’ebé konflitu ho lei, harii infrastrutura prizaun ketak ba prizioneiru feto sira no tenke iha ona infrastrutura adekuadu atu halo separasaun ba prizioneiru sira ne’ebé ho kondisaun defisiénsia mentál no moras hada’et sira tanba dadaun ne’e dadur sira-ne’e hamutuk de’it iha prizaun ida.
Nia hatutan kestaun seluk mak presiza halo manutensaun ba fasilidade Closed Circuit Television (CCTV) iha prizaun tolu tanba fasilidade ne’e mak bele garantia bainhira baut ruma akontese iha prizaun laran, liu-liu fasilita informasaun sira ba judisiál nian.
Nia haktuir estadu iha obrigasaun atu garantia sidadaun hotu-hotu hetan protesaun, kondisaun moris ne’ebé dignu inklui preizoneiru sira, maské sira-nia liberdade iha limitasaun. Maibé sira iha direitu hetan protesaun no asesu ba asistensia sira seluk hanesan asesu ba edukasaun, formasaun, tratamentu saúde.
Iha parte seluk, Diretór Prizaun Becora, João Domingos hateten dadaun ne’e dadur hamutuk na’in 443 mak iha prizaun Becora, ne’ebé na’in 21 mak sofre moras mentál.
Nia dehan tuir padraun internasional no lei ezekusaun penal nu 14/2014, hateten prizioneiru minoridade tenke fatin ketak husi prozoneiru adultu, prizioneiru feto tenke fatin ketak, prizioneiru ho moras mental no sofre moras hada’et tenke haketak husi sira ne’ebé kondisaun di’ak. Faktu sira iha bloku keta-ketak, maibé hamutuk iha prizaun ida.
“Ita iha mós sira ne’ebé sofre moras mentál hamutuk na’in 21. Durante ne’e ita iha kolaborasaun di’ak ho doutór psikiatria sira iha Hospital Nasionál Guido Valadares (HNGV) hodi fó tratamentu kada sesta feira iha prizaun. Maibé kuandu sira ho kondisaun agresivu ami lori mai hetan injesaun iha Sentru Acute Care, iha HNGV,” nia hateten.
Nia hateten uluk sira iha númeru prizioneiru barak mak sofre moras tuberkolouse, maibé barak mak rekuperadu ona no balun sei iha hela tratamentu laran.