Maioria Fatin Públiku Laiha Sinalizasaun Bandu Fuma

Koordenador Jerál, iha Organizasaun Aliansa Nasionál Kontrolu Tabaku Timor-Leste (ANCT-TL), Manuel Izac Abesi hateten rezultadu monitorizasaun iha munisípiu 11 haree implementasaun dekretu lei númeru 14/2016, rejime kontrolu tabaku seidauk másimu, liu-liu artigu 5 no 6 kona-ba bandu fuma iha fatin públiku no sinalizasaun bandu fuma iha fatin públiku tanba fumadór sei livre fuma iha públiku sira.

Nia salienta artigu 5 dehan proibidu fuma iha fatin determina sira hanesan estabelesimentu saúde, eskola, restaurante, edifísiu públiku, transporte públiku no fatin sira ne’ebé akumula ema barak. No artigu 6 ko’alia kona-ba sinalizasaun proibidu fuma iha fatin públiku no kriasaun fatin destinadu ba fumadór sira. Maibé realidade fumadór sira sei fuma livre hela tanba maioria fatin públiku laiha sinalizasaun bandu fuma.

“Husi totál amostra ne’ebé ita hetan hamutuk 1051. Husi ne’e pursentu 78 fatin públiku mak laiha sinalizasaun bandu fuma, katak seidauk tau sinál fatin ne’e bandu fuma. Iha pursentu 22 iha sinalizasaun bandu fuma katak fatin ne’e bandu fuma, maibé ida-ne’e ki’ik liu. Signifika maioria mak seidauk uza sinalizasaun bandu fuma,” nia hateten hafoin partisipa iha workshop kona-ba publikasaun rezultadu pre-elemináriu monitorizasaun ba promosaun publisidade no patronisa tabaku, ne’ebé organizasaun husi NGO Aliansa Nasionál Kontrolu Tabaku (ANCT) iha salaun Esperasna Aimutin, Díli.

Nia dehan estabelesimentu saúde hotu iha ona sianlizasaun bandu fuma no iha kontrolu ne’ebé di’ak. Fatin seluk balun iha ona sinalizasaun bandu fuma, maibé laiha fatin destinadu ba fumadór sira tanba ne’e fumadór sira sei fuma livre hela.

Nia hateten tinan hitu aprovasaun lei rejime kontrolu tabaku, agora tempu ona governu atu kria mekanizmu implementa artigu 26 kona-ba aplika sansaun administrativu ba sidadaun sira ne’ebé la komprementu ba lei ne’e, liu-liu fuma iha fatin públiku.

Xefe Departamentu Moras Lahada’et, iha Ministériu Saúde, Doutór Héctor da Costa Pereira hateten fulan fevereiru ne’e sei iha enkontru nivel altu entre institusaun relevante sira atu diskute mekanizmu sira no hamosu diploma ida hodi kordena servisu kontrolu tabaku nian, liu-liu aplikasaun koima.

“Ita-nia sinalizasaun hapara fuma ne’e to’o agora dadaun seidauk iha fatin hotu. Ne’e ha’u hanoin katak ideia di’ak ba ami atu hamutuk ho parseru sira prepara barak liutan sinalizasaun hapara fuma atu distribui ba fatin públiku sira no transporte públiku sira, maibé presiza ita hotu-nia komitmentu atu kontrolu,” nia hateten.

Nia husu mós ba jestor eskola sira atu kria regulamentu interna ruma hodi bandu estudante sira fuma iha eskola no estabelese mekanizmu ne’ebé di’ak atu kontrola mós tanba dadaun ne’e estudante no manorin sira mós fuma iha eskola.