Xefe Departamentu Vijilánsia, Sanitária e Saúde Ambientál, iha Minsitériu Saúde (MS) hateten relatóriu programa monitorizasaun konjunta tinan 2021, hatudu uma-kain 57% iha territóriu nasionál pelumenus iha ona fasilidade saneamentu báziku, no uma-kain 18% sei prátika soe foer arbiru.

Xefe Departamentu Vijilánsia, Sanitária e Saúde Ambientál, iha Minsitériu Saúde (MS) hateten relatóriu programa monitorizasaun konjunta tinan 2021, hatudu uma-kain 57% iha territóriu nasionál pelumenus iha ona fasilidade saneamentu báziku, no uma-kain 18% sei prátika soe foer arbiru.

Nia salienta iha tinan 2012, governu aprova rezoluzaun númeru 8/2012, 14 marsu kona-ba polítika nasionál saneamentu báziku, ne’ebé defini ministériu ualu mak envolve iha servisu ida-ne’e, maibé implementasaun la másimu.

“Ligasaun impaktu saneamentu ladi’ak ba saúde públika, ita haree moras ne’ebé aas liu mak moras respiratóriu, diareia, dengue, lumringa no malnutrisaun tanba ambiente ne’ebé la moos labarik sira bele hetan malnutrisaun,” nia hateten bainhira partisipa iha atividade avaliasaun nasionál ba programa Area La Soe Foer Arbiru (ALFA) iha salaun CNE Colmera, Díli.

Nia dehan dadus estatístika husi fasilidade saúde sira hatudu taxa morbilidade ba moras diarea aas tebes no kada tinan labarik na’in 380 mak mate tanba sofre moras diarea.

Nia hateten esforsu ne’ebé hala’o mak reforsa atividade edukasaun sensibilizasaun ba komunidade kona-ba impaktu soe foer arbiru ba saúde públika no enkoraja uma-kain ida-ida atu harii saneamentu báziku.

Enkuantu, Diretór Servisu Saúde Munisipál Baucau, Domingos Reinaldo da Costa Guterres hateten munisípiu Baucau populasaun iha suku ualu ho aldeia 28 husi totál suku 59 no aldeia 281 mak deklara ona la soe foer arbiru katak sira iha ona fasilidade saneamentu báziku.

“Ita bele dehan 73% asesu ona ba saneamentu no sei iha 20% resin mak seidauk tanba ne’e mak ho esforsu tomak hakarak servisu hamutuk ho parseru, lideransa lokál, lideransa komunitária atu sensibiliza nafatin ba komunidade hodi hasa’e sira-nia konsiénsia atu hadia saneamentu, nune’e ba oin ema hotu bele iha asesu ba sintina tanba ho ida-ne’e mak ita bele redús taxa morbilidade iha ita-nia rai, liu-liu munisípiu Baucau,” nia hateten.

Nia hateten iha fatin sira ne’ebé asesu ona ba saneamentu báziku, taxa morbilidade ba moras diarea sei rejista nafatin, maibé ho númeru redús.

Iha parte seluk, Reprezentante UNICEF, iha Timor-Leste, Billal Durani hateten envolvimentu autoridade lokál sira importante tebes tanba saneamentu no ijiene la’ós de’it kona-ba infrastrutura, maibé hahalok sosiál hodi asegura sustentabilidade.

“Hanesan ita hanoin hetan, molok Covid-19, ami iha objetivu ne’ebé ambisiozu atu sai 100% ALFA iha tinan 2020. Maibé tanba obstákulu barak inklui Covid-19, ami tenke estende. Tuir ami estabelese ona meta avansadu ida atu atinji 100% saneamentu báziku iha tinan 2024 nia rohan, signifika ita-nia programa saneamentu atuál hotu-hotu presiza halo ema hapara soe foer arbiru no harii sintina ne’ebé di’ak liu, la fahe ba malu iha tempu hanesan,” nia hateten

Nia dehan dadaun ne’e munisípiu 6 mak deklara ona ALFA hanesan munisípiu Bobonaro, Ermera, Ainaro, Manufahi, Aileu no Liquiçá. Maibé munisipiu 8 seluk inklui Ataúro no RAEOA seidauk presiza servisu makaas iha koordenasaun no akompañamentu atu atinji meta sira.