Ministra Minsiterio Saúde (MS), Doutora Odete Maria Freitas Belo hateten seidauk iha diskusaun atu estabelese Komisaun Nasionál Kontrola Tabaku (KNKT), maske Primeru Ministru Taur Matan Ruak (TMR) fo ona kompetensia, maibe esforsu haforsa servisu hapara fuma lao hela.

Ministra Minsiterio Saúde (MS), Doutora Odete Maria Freitas Belo hateten seidauk iha diskusaun atu estabelese Komisaun Nasionál Kontrola Tabaku (KNKT).

Nia dehan lei regime kontrolu tabaku iha ona no servisu lubun ida ne’ebe halao ona hanesan kriasaun fatin hapara fuma atu apoia akonselhamentu no tratamentu ba fumador sira para fuma no hasa’e taxa ba produtu tabaku iha progressu.

“Ita koko atu instala sentru hapara fuma nian no hau sei hare fali komisaun ne’e tan sa seidauk bele estabelese no hau espera ita sei estabelese komisaun ne’e atu hare liu ba atividade sira ne’ebe bele haforsa liu tan ita nia komunidade sira labele fuma, liu-liu iha kareta laran no hasa’e tan taxa nian,” nia hateten iha INS Comoro, Dili.

Nia hateten dekretu lei numeru 14/2016, regime kontrolu tabaku nian aplika sansaun ba sidadaun sira ne’ebe viola lei hanesan fuma iha fatin publiku inklui transporte publiku, faan tabaku rahun, faan ba minoridade sira, faan tabaku ilisitu, maibe seidauk klaru.

Nia hatutan Primeru Ministru TMR, koalia ona konaba kriasaun komisaun ida ne’e tanba ne’e bainhira estabelese ona komisaun ne’e mak sei halao knar sira ho diak atu kordena servisu kontrola tabaku iha rai laran.

Iha parte seluk, Diretur Ezekutivu Aliansa Nasionál Kontrola Tabaku (ANKT), Sancho Fernandes hateten dekretu lei numeru 14/2016, artigu 25 konaba kriasaun KNKT ne’e kompetensia primeru ministru nian. No kompetensia ne’e delega ona ba iha Ministeriu Saúde, entau tenke inisia ona estabelese atu elabora planu estratejiku nasionál kontrola tabaku no kordena servisu sira tanba tabaku laos deit fo perigu ba ema nia saúde, maibe mos impaktu ba ekonomia ema nian.

Nia dehan relatoriu Organizasaun Mundial Saúde tinan 2021, konaba gastus ema nian ba tabaku kada tinan fumador ativu sira gasta $64 milhoens dolar Amerikanu, ne’e montante ne’ebe bo’ot no taxa fumador aumenta aas.

“Tuir dekretu lei numeru 14/2016, ne’e lolos presiza iha KNKT no sekretariadu ida atu hare konaba servisu kontrolu tabaku, maibe ate agora laiha, entau responsabilidade la klaru. Ita ba Ministeriu Saúde sira dehan ne’e servisu ema hotu nian, maibe iha ne’ebe deit tenke iha ida mak lidera atu servisu lao,” nia hateten.