- Publika iha: 08 Setembro 2021
Diretor Executivu Servisu Rejistu no Verifikasaun Empresarial, IP (SERVE), Florêncio da Costa Sanches informa katak iha fulan Agostu tinan 2021, emprezariu estranjeiru nain tolu no Timoroan ida maka deside taka sira nia kompanhia tanba laiha iha rendimentu atu bele selu arendamentu, eletrisidade no trabalhador sira nia salariu.
Nia dehan pedidu taka empreza no kompanhia menus ona kompara ho tinan 2020, maibe kada fulan sempre iha kompanha rua to’o hat maka deside taka sira nia kompanhia.
“Kompanhia hat ne’e nasional hotu, maibe tolu nain ema internasional no ida maka Timoroan. Triste tebes hare Timoroan hanesan nain ba estado ida ne’e tuir lolos taka deit atividade to’o situsaun normal bele halo fali atividade,” nia hateten via telefone.
Nia hateten husi pedidu ne’ebe tama razaun principal emprezariu sira taka kompanhia maka laiha rendimentu atu selu fatin, eletrisidade, no trabalhador sira ne’ebe halao servisu.
Nia haktuir kompanhia hat ne’e halao atividade komersio iha area oioin hanesan komersio por grosso, retalho no hospitalidade.
Nia hatutan normalmente kada empreza ki’ik no kompanhia ida minimu fo servisu ba ema nain tolu no maximu to’o nain 10, entaun multiplika trabalhador 50 resin maka lakon servisu direita. No ema ne’ebe hetan impaktu indireita sei bo’ot liu tan tanba ema ida fo han ema nain lima ou liu iha familia laran.
Nia informa iha fulan Agostu, sira mos rejistu empreza foun hamutuk 350, kompostu husi kategoria empreza en nome individu iha 183, tipu Unipesoal Lda iha 138, tipu sosiedade por quotas Lda iha 28 no kompanhia internasional ida.
Iha parte seluk, Diretora Executivu Forum NGO Timor-Leste (FONGTIL), Daniel Santos do Carmo hateten pandemia Covid-19 fo efeitu negativu bo’ot tebes ba iha sosial ekonomia iha mundu, liu-liu ba nasaun ki’ik sira hanesan Timor-Leste tanba medida sira ne’ebe estado introdus limita atividade hotu.
“Ita nia problema kiak ne’e iha 41%. Agora ho pandemia Covid-19 nia prezensa halo empreza sira taka iha posibilidade bo’ot tebes taxa kiak sa’e makas tanba realidade sira ne’ebe akontese lorloron ita rona ema halerik laiha rendimentu. Situasaun sira ne’e sei kontribui makas ba numeru kiak iha rai laran,” nia hateten.
Nia dehan tuir dadus Sekretario Estado Formasaun Profesional Empregu (SEFOPE), iha tinan 2013, 11% populasaun dezempregu, maibe realidade dadus aktual joven sira ne’ebe preparadu atu ba servisu iha Australia, maibe seidauk ba tanba pandemia Covid-19 iha 11,000. Signifika taxa dezempregu a’as.
Nia hateten governu tenke iha ideia inovativu ba moris normalidade, liu-liu oinsa populasaun sira adapta moris hamutuk ho Covid-19, maibe nafatin trata pandemia ne’e ho seriu tanba nasaun balun hahu ona liu husi hasa’e taxa vasinasaun kontra Covid-19 atu populasaun hotu vasinadu livre hodi fo oportunidade ba atividade sira hahu fali.