- Publika iha: 03 Janeiro 2024
Ministru Administrasaun Estatal (MAE), Tomás do Rosário Cabral, hateten provizóriu suspende hela implementasaun programa Uma Naroman ba Povu (UNP) no halo hela auditoria ba implementasaun Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), tanba alokasaun orsamentu transferensia públika tinan 2021 no 2023, nian kona-ba millaun 32 seidauk ezekuta no sei iha konta bankária administrasaun suku.

Nia dehan iha aniversáriu PNDS ba-dala 10 ne’e, oportunidade ne’ebé di’ak atu halo avaliasaun ba prosesu sira, tanba governu ida ne’e eziji atu iha poupansa no Parlamentu Nasionál mós eziji atu halo auditoria ba implementasaun PNDS ne’ebé la’o hela.
“Ha’u hakarak informa ba públiku auditoria la’o hela no ministériu mós hala’o hela para bele hetan solusaun, atu nune’e, ita bele trasa fali programa ba oin ne’e oinsa. Tanba ne’e mak iha programa balun ita suspende lai, tanba kuaze millaun 30 resin ne’ebé iha hela transferénsia konta bankária entaun ita tenke haree ida-ne’e.
Orsamentu sira-ne’e iha hela kontrolu auditoria, tanba ne’e orsamentu ne’ebé iha tenke utiliza to’o hotu foin bele halo fali programa kontinuasaun,” nia hateten iha Sentru Konvensaun Díli.
Ministru hateten tuir lei, iha tinan 2021, iha transferensia 21 milloens no projetu ne’e 100% ezekuta millaun 19, hela millaun 2 no orsamentu ne’e transferénsia públiku ba iha konta bankária administrasaun suku, entaun osan ne’e iha ne’eba hela.
Alende ne’e, iha tinan 2022, PNDS hetan tan transferensia millaun 65, no ezekutasaun ne’e hela de’it millaun 28, entaun tau hamutuk ho orsamentu transferénsia públiku ida 2021, mak totál millaun 32 mak sei iha hela.
Nia hatutan tuir lei Orsamentu Jeral Estadu, osamentu ne’ebé uza la hotu tenke fila ba kofre estadu. Maibé orsamentu ida ne’e alokasaun transferénsia públiku, entaun iha hela kraik.
Nia informa inisiu PNDS ho alokasaun orsamentu $50,000 mai kraik, no iha tinan 2015, orsamentu sa’e ba $75,000. Iha tinan 2021, alokasaun orsamentu sa’e millaun ba leten, tanba ne’e governu muda lei orgánika administrasaun munisipál atu PNDS tutela ba servisu munisipál nian, nune’e administradór sira mak kontrolu.
Entretantu, Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão hateten, sei asume responsabilidade hodi buka tuir orsamentu ne’ebé sei iha hela konta bankária, tanba osan povu nian tenke jere ho di’ak.
Nia dehan tinan 2021, alokasaun orsamentu ba PNDS millaun 21 no ezekuta de’it millaun 19 hela millaun 2. Iha tinan 2022, PNDS hetan tan transferénsia millaun 68 no ezekuta de’it millaun 37, sei hela millaun 30 ne’e iha ne’ebé loos, osan povu nian tenke iha transparénsia no akuntabilidade.
“Ha’u husu ba MAE imi atu haree to’ok husi 2021, orsamentu millaun 21 ne’e halo saida-saida ona no tanba sa mak sei hela fali millaun 2 iha konta bankária. Ha’u hakarak hatene osan millaun 2 ne’e atu halo saida, iha ona programa mak tau osan ka tau hela de’it osan mak atu ba estraga,” nia hateten.
Nia informa hafoin fulan-Marsu tinan 2024, sei lao haleu teritorio nasionál atu buka tuir programa sira ne’ebé PNDS halo benefisia povu no lori dezenvolvimentu iha nivel suku.
Iha parte seluk, Xefe Suku Soba, Postu Administrativu Laga, Munisípiu Baucau, Francisca Monica de Fátima Soares hateten, PNDS ne’e programa di’ak bele responde ba proposta sira ne’ebé husi aldeia mai suku.
Nia dehan projetu barak liu mak infrastrutura bazika, liu-liu estrada, bee moos, infrastrutura saúde, edukasaun iha nivel aldeia no suku.
“Ba programa PNDS ami bele dehan katak programa ida ne’ebé di’ak tebes hodi ajuda ami-nia proposta sira ne’ebé mai husi aldeia to’o iha suku. Maské la tama iha PDIM bele sai prioridade ba PNDS, entaun ami haree PNDS fo benefisiu di’ak tebes ba ami,” nia hateten.