Diretora Organizasaun Non Govermental Estrela+, Ines Lopes preokupa ema afetado ho virus HIV barak lahalo tratamentu no estado nutrisaun ne’ebe ladiak fasil tebes ba sira atu hetan moras infesaun inklui moras COVID-19 ho grau ne’ebe grave.

Diretora Organizasaun Non Govermental Estrela+, Ines Lopes preokupa ema afetado ho virus HIV barak lahalo tratamentu no estado nutrisaun ne’ebe ladiak fasil tebes ba sira atu hetan moras infesaun inklui moras COVID-19 ho grau ne’ebe grave.

Nia dehan sira halo ona sosializasaun ba grupo vulneravel sira konaba prevensaun COVID-19 no sintomas sira atu bele prevene aan tanba bainhira sira hetan afeta posibilidade bo’ot monu ba situasaun grave.

“HIV ne’e afeta ema nia imunidade entaun fasil ba sira atu hetan moras, maibe sira halo tratamentu diak, hetan imunizasaun no balansu nutrisaun diak, no sistema imunidade forte lafasil hetan moras no hada’et ba ema seluk,” nia hateten iha servisu fatin Farol, Dili.

Nia espera, governu sei fo mos prioridade ba grupo vulneravel sira inklui afetado HIV sira atu bele hetan vasina COVID-19 tanba sira fasil atu hetan transmisaun.

Nia dehan, seidauk iha peskiza nasional ida konaba razaun pasiente lahalo tratamentu, maibe peskiza relevante ne’ebe halao hatudu pasiente barak lahalo tratamentu depois identifika positivu tanba hetan stigma no diskriminasaun husi sosiedade oioin, difisil asesu ba medikamentu tanba hela dook, no problema nutrisaun.

Nia hateten, governu presiza haforsa rede referral sira atu bele fo tratamentu ne’ebe dignu ba afetado HIV sira tanba tratamentu ne’ebe regular ema bele iha kondisaun ne’ebe produtivu no kontribui redus risku transmisaun.

Nia hatutan, total sentru tratamentu Antiretroviral (ARV) iha rai laran hamutuk 8, ne’ebe estabelesidu iha hospital referral lima, no nasional iha fatin tolu mak hanesan Hospital Nasional Guido Valdares (HNGV), Klinika Bairo Pite (KBP), no Maluk Timor.

Tuir dadus kumulativu nasional 2020, hatudu total kazu positivu HIV/SIDA hamutuk 1256, ne’ebe kompostu husi mane nain 799 no feto 457. Husi numeru kazu ne’ebe iha nain 148 mak mate ona, no nain 592 halo tratamentu antiretroviral, no nain 516 mak lahalo tratamentu depois detekta.

Hare husi grupo idade, kazu a’as liu mak grupo idade tinan 25 to’o 44 ho kazu 754, tuir grupo idade 15 to’o 24 ho kazu 334 no grupo idade tinan 45 ba leten iha 109 kazu. Alende ne’e grupo idade tinan 6 to’o 14 iha 14 kazu.

Iha parte seluk, Manager Klinika Bairo Pite, Inacio dos Santos hateten klinika hanesan sentru tratamentu antiretroviral ida husi tolu ne’ebe estabelese iha Dili, no tratamentu sira lao diak tanba medikamentu disponivel.

Nia dehan problema tratamentu antiretroviral ne’e laos medikamentu, maibe kestaun stigma no diskriminasaun ne’ebe sei a’as halo ema la sente konfortavel halo tratamentu, no asesibilidade ba fasilidade tratamentu tanba la hela besik sentru tratamentu.

“Medikamentu ne’e supply kada trimestral laos kada fulan, signifika fulan ida antes stok out ita husu ona trimestral tuir mai nian tanba ne’e laiha problema,” nia hateten.

Nia dehan, total afetado HIV ne’ebe halo tratamentu regular iha klinika hamutuk 160 resin, no iha fulan Dezembru tinan 2020, sira detekta taan kazu foun nain 3.