- Publika iha: 09 Dezembro 2016
Finalmente proposta da lei no 26/III/2015 kona ba prevensaun no luta kontra trafiku humanu pasa (aprovado) iha parlamentu national.
Proposta ne’e pasa ho votus afavor 32, abstensaun 2 no kontra 0 husi total deputadus nain 64, nain 34 mak marka prezensa iha momentu ne’eba, enkuantu restu la tama.
Vise Prezidente Komisaun A (konstituisaun, justisa, administrasaun publikas, poder lokal e anti korupsaun), Arão Noel de Jesus Amaral hateten lei ida ne’e hanesan baze legal hodi prevene no luta kontra trafiku humanu tama mai no iha rai laran rasik.
“Durante ne’e ita laiha lei ida, entaun difikulta ita nia juis sira iha tribunal no ministrio publiku atu foti asaun preventive ba kazu trafiku humanu,” nia hateten iha plenaria Parlamentar.
Nia dehan, kontiudu lei ne’e mak atu kriminaliza individu ka grupos ne’ebe responsabiliza ba aktu trafiku, liu –liu lori ema tama mai Timor no sai ba liur, ho objetivu halo esplorasaun seksual no ho trabalho forsadu.
Nia informa, lei ne’e iha total artigus 39 no iha artigu importante ida mak kona ba idade; katak ema ne’ebe ho idade 18 mai kraik ne’e konsidera labarik, tanba ne’e individu ka grupo ne’ebe halo trafiku ba sira, sei hetan pena todan, tanba komete ona krime (rua).
Nia hateten, pena prizaun ba suspeitu krime trafiku humanu mak minimu tinan rua (2) no maximu tinan 10, maibe iha posibilidade sei bo’ot liu tan ida ne’e, depende ba krime ne’ebe suspeitu komete.
Lei ne’e rasik hetan aprovasaun final iha dia 25 fulan Outubro 2016 no agora dadaun iha hela prosesu sosializasaun ba komunidades kona ba kontiudu lei ne’e molok tama ba vigor.
Iha parte seluk membru Grupo Feto Parlamentar (GFPTL), Josefa Alvares Pereira Soares konsidera lei ne’e seidauk kompletu maibe pelomenus bele ona responde ba iha nesesidades balun liga ba problema trafiku humanu.
“Ita lakohi ita nia foinsa’e sai vitima ba iha droga no ita mos lakohi ita nia feton no labarik sira sai vitima ba trafiku humanu, entaun lei rua ne’e importante tebes ba ita nia rain,” nia hateten
Tuir nia, iha kontiudu lei ne’e fo valor tebes ba ema nia vida liu –liu fo protesaun ba vitima sira la haree ba ema ne’e see no mai husi ne’ebe, ema hotu iha direitu atu hetan protesaun iha pais ida ne’e.
Karik deskobre vitima ruma mai husi rai liur (estrangeirus), nia hateten lei ne’e fo responsabilidade ba governu atu koordena ho embaixada sira hodi haruka fila vitima ba nia rain ho dignu.
“Tenke implementa duni lei ne’e ho diak,” nia hateten.
Krime organizadu ida akontese, nia dehan tanba situasaun ekonomia mak obriga ema atu halo explorasaun ba ema, espera Timoroan sei proteze malu diak liu tan husi krime sira ne’e iha futuru.
Entretantu Ministru Justisa, Ivo Jorge Valente hateten governu sei harii komisaun ida hanaran komisaun luta kontra trafiku humanu hodi trasa planu estrategiku ba implementasaun lei ne’e, nune’e fo duni protesaun ba grupo vulneravel sira.
“Lei ne’e foun, entaun nia implementasaun sei lori tempu,” nia hateten.
Nia dehan, komisaun ida ne’e sei kompostu husi ministerio relevantes (Ministerio Justisa, Ministerio Negosio Estrangeirus, Ministerio Solidaridade Sosial, Ministerio Interior liu –liu imigrasaun inklui sosiedade sivil sira.
Nia hateten, papel importante ida husi komisaun ne’e mak halo sosializasaun ba komunidade kona ba kontiudu lei ne’e no lala’ok krime trafiku humanu.