- Publika iha: 23 Março 2020
Komadante Unidade Polisia Vulneravel (VPU) Nasional, Superintendente Ricardo da Costa hateten bazeia ba investigasaun kazu krime infatesida, ne’ebe akontese iha rai laran, identifika katak iha fator principal tolu hanesan kultura, social ekonomia, no seguransa maka kontribui makas ba krime ida ne’e.
Nia dehan fator kultura tanba dala barak tauk hateten sai familia no moe ba sosiedade sira entau hili partu sedu, fator sosio ekonomia mos tanba iha kazu balun familia la simu mane ka feto razaun estado social la hanesan tan ne’e sira hili halo abortu, no fator seguransa katak hetan ameasa husi mane atu halo abortu.
“Hau husu inan feto sira labele tauk hato’o keixa, se ba kantor moe ka tauk entau kontaktu deit hau. Ami iha transporte ne’ebe bele ba to’o iha fatin no asegura ema sei lahatene imi,” nia hateten bainhira sai orador iha seminario nasional kona ba asegura igualidade jeneru no asaun prevensaun ba kazu infatesidia iha salaun CNE Colmera, Dili.
Nia fo ezemplu iha kazu ida ne’ebe investigasaun seidauk remata tanba provas seidauk forte. Nia haktuir kazu ne’e feto ida no mane ida halo relasaun no rezulta feto isin rua.
Depois hatene isin rua mane obriga feto hemu tua ne’ebe kahur ona ho aifuan balun atu halo abortu, maibe feto lakohi hemu no mane ne’e halo asaun fisiku hasoru feto ne’e.
Nia informa hahu tinan 2011 to’o fulan Febreiru 2020, sira registu kazu infantesida hamutuk 48, kompostu husi 28 kazu husi munisipius, no 20 kazu akontese iha kapital Dili.
Nia hatutan husi 28 kazu husi munisipios 27 kazu maka suspeitu identifikadu no dadaun asume responsabilidade penal iha prizaun, ida seidauk, no husi 20 kazu iha akontese iha Dili 4 kazu maka identifikadu, 16 seidauk identifika.
Entretantu, Diretora Ezekutivu Fundasaun Alola Maria Imaculada Guterres hateten presiza asaun integradu atu responde ba iha kauza no fator sira ne’ebe kontribui ba iha krime ida ne’e, liu-liu sensibiliza sosiedade tomak atu toma responsabilidade hodi prevene aktu ida ne’e.
“Ita nafatin dezemina informasaun kona ba infatesida tanba krime ida ne’e seriu no presiza kombate no kondena autor sira ne’ebe involve tantu feto no mane, laos feto deit,” nia hateten.
Nia dehan enkuadramentu legal kona ba krime infantisida ne’e forte tebes, maibe presiza haforsa iha implementasaun tanba dala barak kondena deit feto, mane ne’ebe fo isin rua no husik hela feto la kondena, autor sira la identifika entau kontribui krime ida ne’e akontese nafatin.
Iha parte seluk, Sekretario Estado Igualidade Inkluzaun (SEII), Maria Jose da Fonseca Monteiro de Jesus hateten governu liu husi SEII nafatin halo advokasia ba linha ministerio sira hotu hodi konsidera asaun sira ne’e iha planu programa.
Nia fo ezemplu iha Ministerio da Saude no Ministerio Edukasaun Joventude no Desportu fo edukasaun saude reprodutiva no seksual ba foinsa’e sira, sosiedade sivil no parseiru sira nafatin halibur hanoin hodi buka solusaun ba problema ida ne’e.
“Sira ne’ebe halo aktu ida ne’e, liu-liu konsientemente abandona ka halakon bebe nia moris, ne’e krime. Bainhira krime lori ba tribunal, autor judicial sira hare evidensia hotu foti desizaun. Hau visita ba prizaun Gleno maluk barak tama prizaun,” nia hateten.
Nia hatutan iha artigu 142 kodigu penal konaba infatesida katak inan ne’ebe oho nia oan durante partus ka depois partu sei hetan kastigu tinan 3 to’o tinan 10 no krime ida ne’e kategoria krime publiku tanba ne’e se deit maka hare aktu ida ne’e halo keixa.