Quinta, Abril 25, 2024
Total visitors: 766366

MS-MAPPF Halo Sensibilizasaun Moras Raiva Ba Komunidade Iha Área Frontera

Published: Abril 24, 2024
Ministériu Saúde (MS) servisu hamutuk ho Ministériu Agrikultura, Pekuaria, Peskas, Florestas...

Postu Saúde Suku Bahalarauin Iha Viqueque La Iha Médiku Jerál

Published: Abril 24, 2024
Koordenadór Postu Saúde iha Suku Bahalarawauin, Postu Administrativu Viqueque, Munisipio Viqueque, Abilio...

Presu Kafé Iha Merkadu Tun Komunidade Kuda Fali Vanila

Published: Abril 16, 2024
Reprezentante Prezidenti Autoridade Munisípiu (PAM) Ainaro, Sekretáriu Administrasaun Munisípiu,...

PM Gusmao: Timor-Leste Sei Sai Membru ASEAN Iha Tempu Badak

Published: Abril 12, 2024
Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, hateten iha tempu badak, 2025, Timor-Leste sei sai...

Japaun Apoia $600,000 Ba Redusaun Risku Dezastre Iha Munisípiu

Published: Abril 05, 2024
Governu Japaun, liuhusi embaixada iha Timor-Leste, apoiu ho $600,000 ba ajénsia International...

IKS-PTL-PSHT Iha Komitmentu Buka Tuir Membru Ne’ebé Envolve Iha Konfrontu

Published: Abril 03, 2024
Grup Artes Marsiais Ikatan Keluarga Silat Putra Timor-Leste (IKS-PTL) no Persaudaraan Setia Hati...

Karik ita bo’o sira iha tiha ona oportunidade atu le no fahe ka kontribui atu promote feto nia hakbi’it aan?

Ami sei kontinua ami nia viajen liu hosi dialogo, ba fulan rua ona no feto barak mak komunika ona sira nia mensajen liu hosi Pajina Jender.

Iha semana hirak liu ba notisias kona ba feto no nia mensajens hatudu importansia kona ba fo “asessu ba lian” atu fo korajem liu tan liu hosi media no mos atu tau no valoriza feto sira nia interese rasik.
Dada lia kona ba feto liu hosi ne’e fot sai isu barbark, preokupasaun no paper responsavel ne’ebe ida, nune katak, said mak signifika moris nudar Feto no hahalok ba Feto.

Iha semana hirak liu ba dada atensaun ba ‘notisias kona ba feto’ atu bele demonstra katak feto mak fo forsa atu dezenvovimentu bele halao iha Timor-Leste.

Isu responsabilidade mak tema principal iha notisias hotu ne’ebe fo sai ona, no feto hatudu espiritu forte, determinasaun atu ba oin nafatin, maske iha preokupasaun no difikuldades oin-oin ne’be feto barak Timor esperiensia.

Feto nia Lain koalia kona ba isu hanesan: feto barak mak hakiak sira nia oan rasik tanba laen soe sira ka hetan fali feen seluk. Violensia Domestika mos isu ida ne’ebe feto barak mos hatoo sira nia esperiensia rasik, sira rasik liu hosi ne’e ka sira nia maluk feto mak liu hosi ne’e. Iha kazu balun feto moris no servisu iha kondisaun ida ne’e nia laran maibe sira nafatin hela iha nafatin iha ambiente ne’e tanba espera katak situasaun sei muda ba diak fali ka ekonomia uma laran sei diak fali no moris mos sei diak atu bele aproveita luxu ne’ebe iha Dili laran.

Abuzu Sexual mos preokupasaun bo’ot ida tanba dala ruma membrus familia rasik mak abuza duni, maun, padrastru no hanesan foin dadauk fo sai iha The Dili Weekly, inklui mos professor ida. Hahalok sira ne’e dada ita nia atensaun kona ba saida mak lei halo no fiar saida mak ita tau ba professores, no iha kazu ne’e professor mane ida.

Ita hotu hatene kona ba bazu barak Violensia Domestika no Violensia Sexual, ho kazu ida foin daudak iha distritu rural ida ne’ebe ferik ida ho tinan bo’ot 63 anos hetan baku no obriga atu kolo molik hosi kriminozu ida. Nia liman no ain baku ho ai bo’ot ida no kanek todan. Polisia investiga kazu ne’e no prende duni kulpadu ba 72 horas (loron rau) mas hafoin ne’e polisia husik nia lao livre fali ona.

Vitima tinan bo’ot ne’e nia familia hakfodak tebes tanba sira rona katak Violensia Domestika krime ida no katak iha lei ida ne’ebe foin mosu, maibe polisia hateten ba sira katak sira la bele halo buat ida kona ba situasaun ida ne’e tanba suspeitu detein tiha ona ba horas 72 no agora nia bele lao livre to’o nia kazu ba tribunal. Maibe nia vitima sei todan iha hospital no hafoin semana tolu mak nia foin sai atu buka moris nafatin iha uma iha ambiente tauk nia laran.

Halo nusa mak ita bele hanoin kona ba futuru wainhira ferik ida ho tinan 63 anos sei hetan baku grave nune?

Artigu 24 iha Lei Kontra Violensia Domestika foun hateten katak polisia nia assistensia inklui fo informasaun kona ba direitus vitima nian no mos referral ba hospital, maibe la koalia kona ba terror ba ema nia moris wainhira nia moris iha tauk nia laran tanba kulpadu husik lao livre deit hafoin hetan detensaun ba 72 horas.

No tanba ne’e mak feto kontinua nafatin koalia kona ba Violensia Domestika no noa kontinu husu atu iha “Asessu ba Lian”.

Feto nia servisu nudar prioridade ida iha familia laran, hela iha uma atu halo servisu uma laran nian ka halo servisu rua dala ida, sevisu iha uma, no mos servisu iha liur. Feto balun hato’o sira nia lian kona ba hetan oportunidade iha servisu fatin maib tanba kontrola hosi sira nia laen ka hosi familia sira la bele.

Feto mos haree edukasaun ba sira nia oan hanesan dalan ida atu sai hosi susar nia laran, maibe ida ne’e mos dala ruma difisil tanba oan barak no la os hotu mak bele hetan oportunidade ne’e. 

Feto nia saude mos iha impaktu kona ba preokupasaun hirak ne’e hotu ho issin rua difisil, oan mate durante partu, ka seidauk halo tinan ida moris fila ona tanba malnutrisaun ka ISPA.

Mensajens hosi feto iha governu no parlamentu fo forsa no promove feto atu prepara sira nia aan atu tuir eleisaun iha 2012 iha nivel nasional no mos ma feto sira iha distritu.

Tuir preokupasaun hosi membru parlamentu ida, Deputada Gertrude Moniz, “karik ita husik feto mak koalia deit, sira la hatene no la komprende nesesidades feto nian no tanba ne’e mak ita presiza 30 pursentu reprezentasaun feto iha parlamentu atu feto bele akumula opiniaun feto seluk hato’o ba sira.”

Sekretaria Estadu ba Promosaun Igualdade (SEPI), Sra. Idelta Maria Rodrigues, fo sai exemplou forte no diak ida ba feto foin sae no feto no nia presenza liu hosi media mos maka atu fahe nia mensajens kona ba lei foun no politika atu promove importansia feto atu bele hetan oportunidades.
Pajina jender hakerek hosi feto ba feto liu hosi koalia no mensajens hatoo mensajens espresso tuir dalan ida ne’ebe feto le notisias hirak ne’e bele identika aan ho iha tempu hanesan bele fiar notisias ne’e no senti katak notisias fo sai sira nia esperiensia rasik, no fo mos forsa no konfiansa ba sira atu kontinua nafatin duni tuir sira nia mehi, do ke senti ema la konsidera sira.

Feto barak, ONG no organizasaun barak kontribui sira nia istorial inspirasional no mensajens atu ita hotu bele rona no aprende. Iha semana hirak atu mai sei fo sai dalan diak atu bele partisipa no tuir eleisaun tuir mai no ida ne’e sei fo sai liu hosi Pajina Jender.

Pajina Jender oportunidade ba feto atu hetan “Asessu ba Lian” liu hosi media atu bele partisipa, debate no uza fatin ida ne’e atu aumenta sira nia konhesimentu, no komunika no valorize feto nia mensajens.